Μπορεί ο άνθρωπος να κυβερνήσει τον εαυτό του;

Ο Στέφανος Δημητρίου είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας πέραν των άλλων και δύο σημαντικών βιβλίων για την Πολιτική στον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα. Κατά τον μεθοδικό και ευρυμαθή συγγραφέα υπάρχει μια κοινή γραμμή σκέψης, «ένα στημονικό νήμα» που ενώνει τον δημοκρατικό, ρεπουμπλικανικό στοχασμό από την αρχαία πολιτική φιλοσοφία μέχρι τον Ρουσσώ, το οποίο φτάνει μέχρι σήμερα. Στο ενδιάμεσο βρίσκεται ο Λεβιάθαν του Χιουμ και η ηθική φιλοσοφία του Καντ, σύγχρονου του Ρουσσώ. Ολα αυτά συνθέτουν το υλικό για τη μελέτη και την ανάλυση του «παράδοξου του Ρουσσώ». Σε τι συνίσταται αυτό; Σύμφωνα με την εξαιρετική αυτή εδώ μελέτη τον Ρουσσώ, αλλά και τον Αριστοτέλη, απασχολούσε το πώς μπορεί να βρεθεί μια μορφή συνένωσης που θα προστατεύει με όλη τη δύναμή της το πρόσωπο και τα αγαθά κάθε μέλους που μαζί με όλους τους άλλους σχηματίζει ένα ενιαίο σώμα, αλλά και το πώς θα μπορούσε αυτό να εξακολουθεί να είναι ελεύθερο παρά τις δεσμεύσεις του. Πώς γίνεται η μετάβαση από τη φυσική κατάσταση της ελευθερίας στην πολιτική κατάσταση του Κοινωνικού Συμβολαίου, όπου όμως ο άνθρωπος θα εξακολουθεί να είναι ελεύθερος και όχι δούλος, όπως έγινε στις φεουδαρχικές κοινωνίες; Πώς η ελευθερία της φυσικής κατάστασης, η οποία στηριζόταν στην ανεξαρτησία του καθενός, μπορεί να γίνει ελευθερία που προϋποθέτει τη συνύπαρξη και την αυτονομία του καθενός; Πώς κάποιος για να είναι ελεύθερος, πρέπει να εξαναγκάζεται να είναι ελεύθερος; Υπάρχει τρόπος να συνυπάρχουν ο εξαναγκασμός και η ελευθερία και πώς παρεμβαίνει εδώ ο νόμος ως προϋπόθεση για να υπάρχει πολίτευμα; Και αυτό το παράδοξο ο Ρουσσώ το «λύνει» μέσα από πολλές διαδρομές. Αρχικά με την «αποκάλυψή» του πως η έννοια της ελευθερίας, άρα και της ελεύθερης ατομικότητας έχει ως προϋπόθεση την ισότητα όλων ως προς την ελευθερία τους. Για να λυθεί όμως αυτό το παράδοξο χρειάζεται ένας «μηχανικός» και μια «πολιτική μηχανή». Εδώ εντοπίζεται, κατά τη γνώμη μου, η προστιθέμενη αξία του βιβλίου. Η «πολιτική μηχανή» και ο μηχανικός, ο εφευρέτης της μηχανής, δίνει νόημα στη σχέση ελευθερίας και νόμου. Ο δε ηγεμόνας, σε αντίθεση με ό,τι είναι στον Λεβιάθαν, δεν είναι παρά ο τεχνίτης που συναρμολογεί και θέτει σε λειτουργία τη μηχανή.