Αντί του κομμουνισμού άλλαξε τον κόσμο

Ο θάνατος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έθλιψε κάθε δημοκρατικό άνθρωπο και χαροποίησε κάθε εχθρό της Δημοκρατίας. Ποιες συνθήκες όμως οδήγησαν στην περεστρόικα; Κάθε κοινωνικό σύστημα για να αποφύγει τους βίαιους κλυδωνισμούς και τις καταρρεύσεις, για να διαιωνίζει την ύπαρξή του, ακόμη και ολοκληρωτικό να είναι, έχει την ανάγκη έστω κάποιας στοιχειώδους νομιμοποίησης. Χρειάζεται να αποκτήσει μια κάποια συναίνεση. Στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες η νομιμοποίηση του συστήματος υλοποιείται μέσω του διαμεσολαβητικού ρόλου που επιτελούν τα κόμματα και οι εκλογές. Ομως στην ΕΣΣΔ και στις ανατολικές χώρες δεν υπήρχαν διαμεσολαβητικοί φορείς ανάμεσα στη γραφειοκρατική ιθύνουσα τάξη με τα στηρίγματά της στις μυστικές υπηρεσίες και τον στρατό και τις μάζες. Στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια στη Ρωσία και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ίσως τέτοιο διαμεσολαβητικό ρόλο έπαιζε η ελπίδα, η προσδοκία μιας καλύτερης ζωής. Από τη δεκαετία όμως του 1960 είχε εξαντληθεί όχι κάποιο ατελές ή ημιτελές σοσιαλιστικό μοντέλο αλλά το μοντέλο «παραγωγή για την παραγωγή».