Για χάρη της χτίστηκε ένα ολόκληρο μαυσωλείο σε ένα από τα υψώματα-βίγλες της Σικίνου με θέα το γαλάζιο του Αιγαίου. Νεκροστολίστηκε με κομψά και πολύτιμα κοσμήματα και «πήρε» μαζί της τον καθρέφτη και το αδράχτι της. Το όνομά της, εξαιρετικά σπάνιο, κέρδισε τη μάχη με τη λήθη και έμεινε γνωστό στους αιώνες, καθώς ήταν χαραγμένο στο έμμετρο επιτύμβιο ταφικό επίγραμμα λίγα μέτρα μακριά από την τελευταία της κατοικία. Κι όμως, αυτή η ξεχωριστή ρωμαία αρχόντισσα που άφησε την τελευταία της πνοή στο γοητευτικά άνυδρο τοπίο της Σικίνου έκρυβε ένα μυστικό που δεν της επιτρέπει να προσεγγίζεται ως καλότυχη ως το τέλος. Στην τελευταία της κατοικία κατέληξε με χέρια και πόδια δεμένα. Τα οστά της φέρουν εσκεμμένες κακώσεις, απόδειξη πως την είχαν χτυπήσει. Και στο στήθος της, πριν σφραγίσουν τον καλά κρυμμένο τάφο της, άφησαν μια μάζα από θειάφι και άλλη μία από ορυκτή πίσσα, αντικείμενα που συνόδευαν μόνο τους νεκρούς τους οποίους φοβούνταν ή θεωρούσαν πως είχαν καταληφθεί από κάποιου είδους δαίμονα. Ποιο μυστικό να έκρυβε άραγε η Νεικώ, το μαυσωλείο της οποίας στην Επισκοπή Σικίνου αποδόθηκε στο κοινό το προηγούμενο Σάββατο και η αναστήλωσή του απέσπασε το βραβείο αποκατάστασης της Europa Nostra για το 2022;

«Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια και θα ήταν λάθος να συνδέουμε πολύ μεταγενέστερες δοξασίες για ζόμπι και δράκουλες με τη Νεικώ» λέει στο «ΝΣυν» ο επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης, που είχε τη διεύθυνση και τον συντονισμό του έργου της αποκατάστασης. «Το βέβαιο είναι πως θεωρούσαν ότι είχε κάποιου είδους δαίμονα και αυτό τούς προκαλούσε νεκροφοβία». Την πρακτική αυτή άλλωστε επιβεβαιώνει και ο «Μαγικός» Πάπυρος της Αιγύπτου (3ος-4ος αι.), σύμφωνα με τον οποίο «αν κάποιος είναι δαιμονισμένος, πες το όνομα του δαίμονα και κράτα θειάφι και ορυκτή πίσσα κάτω από τη μύτη του κι ο δαίμονας θα μιλήσει αμέσως και θα απομακρυνθεί».

Μια πιθανή απάντηση στο τι συνέβη με τη Νεικώ ενδεχομένως να δώσει η εν εξελίξει μελέτη των σκελετικών καταλοίπων της, η οποία με τα ως τώρα δεδομένα έδειξε πως όταν πέθανε ήταν μεταξύ 35 και 40 ετών. Η εκδοχή της «δαιμονισμένης» Ρωμαίας δίνει και μια νέα εξήγηση για τον λόγο που ο τάφος της ήταν γερά σφραγισμένος και κρυμμένος, με αποτέλεσμα να μείνει ασύλητος. Αντίθετα από άλλες υπόγειες κρύπτες που εντόπισε η αρχαιολογική σκαπάνη εντός που μαυσωλείου, λεηλατημένες, με αποτέλεσμα πλέον μόνο να εικάζεται, αλλά να μην μπορεί να αποδειχθεί πως η Νεικώ ήταν ενταφιασμένη στον ίδιο χώρο με άλλα μέλη της εξέχουσας οικογένειάς της, η οποία προφανώς θεωρούνταν επικίνδυνη αντίπαλος από την ηγεσία της Ρώμης και εξορίστηκε στη Σίκινο, καθιερωμένο τόπο εξορίας πολιτικών αντιπάλων των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Το βράδυ του περασμένου Σαββάτου, πάντως, η Νεικώ θα είχε κάθε λόγο να χαμογελά από ψηλά, καθώς θα παρακολουθούσε την αψεγάδιαστη δουλειά που είχαν κάνει επί πέντε χρόνια οι δεκάδες εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων, υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, ώστε το ταφικό της μνημείο του 2ου αι. και οι μεταγενέστερες φάσεις του, κατά τις οποίες μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό τον 8ο αι., με δεύτερη φάση τον 14ο αι. δημιουργώντας ένα μοναδικό και εξαιρετικά ενδιαφέρον παλίμψηστο, να συντηρηθούν και να αποκατασταθούν, έτσι ώστε πλέον από ένα ετοιμόρροπο και κλειστό μνημείο να μετατραπεί σε έναν σπουδαίο και επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο.

Η ΤΕΛΕΤΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ. Το περιδέραιο, τα σκουλαρίκια και τα δαχτυλίδια της, το καμέο με τη φτερωτή γυναικεία μορφή, πιθανόν μία Νίκη, το αδράχτι της, αλλά και οι μάζες από θειάφι και πίσσα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο κοινό, προσωρινά για την εκδήλωση, σε μια προθήκη, ενώ την οριστική τους θέση θα λάβουν στο έργο που σχεδιάζει το υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με την τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, τη μετατροπή του παλιού σχολείου σε μουσείο. «Η Νεικώ και η Παναγιά, οι γραπτοί ρωμαϊκοί μαίανδροι και ο Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης συνυπάρχουν αρμονικά μέσα σε αυτό το πολιτιστικό αμάλγαμα», όπως ειπώθηκε στην τελετή απόδοσης του μνημείου παρουσία, μεταξύ άλλων, της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, της γενικής γραμματέως της Europa Nostra, Σνέσκα Μιχαήλοβιτς και της προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), Λυδίας Καρρά. Η ΕΛΛΕΤ ήταν μάλιστα εκείνη που εξασφάλισε τα χρήματα για τις πρώτες, απαραίτητες μελέτες (στατική και γεωτεχνική) με τη χορηγία του Θανάση και της Μαρίνας Μαρτίνου, ώστε να ενταχθεί το έργο σε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ύψους 1 εκατ. ευρώ από προγράμματα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Το μνημείο θα είναι επισκέψιμο για το κοινό με ελεύθερη είσοδο και θα τελούνται λειτουργίες – πέραν του Δεκαπενταύγουστου – κατόπιν αιτήματος.