Το μέσο είναι το μήνυμα

Από τον καιρό (1967) που ο κορυφαίος καναδός επιστήμονας της επικοινωνίας Μάρσαλ ΜακΛούαν (1911-1980) διατύπωσε αυτόν τον ιστορικό αφορισμό – «το μέσο είναι το μήνυμα» – άλλοτε καλοπροαίρετα και άλλοτε κακοπροαίρετα ο αφορισμός υπέστη πάσης φύσεως στρεβλώσεις. Η αρχική στενή του ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία «το περιεχόμενο ενός μηνύματος χαρακτηρίζεται και καθορίζεται από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τη διάδοσή του», διευρύνθηκε τόσο ώστε να περιλαμβάνει τη στηλίτευση κάθε πιθανής δυσαρμονίας ανάμεσα στο «μέσο» και στο «μήνυμα». Από αυτή τη σκοπιά και ως προπομπός του αφορισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί και το ευρέως διαδεδομένο ανέκδοτο των Συμμάχων κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: «Ξανθός σαν τον Χίτλερ, αδύνατος σαν τον Γκέρινγκ, ψηλός σαν τον Γκέμπελς». Η εξόφθαλμη διαφορά των τριών ηγετών του ναζιστικού κόμματος από το αρχέτυπο της Αριας Φυλής που προπαγάνδιζαν ξεδιάντροπα υπέσκαπτε, εάν δεν δυναμίτιζε κιόλας προκαταβολικά την όποια «αξιοπιστία» του μηνύματος. Κάτι ανάλογο – σε επίπεδο έστω παρωδίας – θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε και για τους ναζιστές επιγόνους τους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οπως θα δούμε, όμως, οι μαζικές αντιδράσεις στη δυσαρμονία «μέσου» και «μηνύματος» είναι περισσότερο σύνθετες και λιγότερο αναμενόμενες.