Εχουν βρεθεί στο επίκεντρο της δημοσιότητας αναρίθμητες φορές, όχι μόνο επειδή θεωρούνται αριστουργήματα και πολύτιμες ψηφίδες της αρχαίας ζωγραφικής που έχει χαθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αλλά και εξαιτίας του περιεχομένου τους. Με σημερινούς όρους θα μπορούσαν να είναι καρέ από ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή στην Πομπηία ή φωτογραφικά στιγμιότυπα από τη ζωή των κατοίκων της, πριν εξαφανιστούν κάτω από τόνους ηφαιστειακής τέφρας κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Είναι όμως οι διάσημες τοιχογραφίες που κοσμούσαν τα ιδιωτικά και τα δημόσια κτίριά της, στις οποίες καταγράφηκαν πολλές και διαφορετικές στιγμές της καθημερινότητας στην κοσμοπολίτισσα Πομπηία.

Ποιοι ήταν όμως οι δημιουργοί αυτών των έργων τέχνης; Ποια ήταν η θέση τους στην κοινωνική πυραμίδα; Ποια σχέση είχαν με τους παραγγελιοδόχους τους; Ποια υλικά χρησιμοποιούσαν; Και τελικά η νωπογραφία στα ρωμαϊκά χρόνια ήταν καθαρά ανδρική υπόθεση ή μήπως όχι;

Σε αυτές και σε ακόμη περισσότερες ερωτήσεις επιχειρεί να απαντήσει η έκθεση «Οι ζωγράφοι της Πομπηίας» που εγκαινιάστηκε την Παρασκευή στο Δημοτικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μπολόνια με διάρκεια έως τις 19 Μαρτίου 2023 και η οποία αποτελεί σταθμό για τρεις λόγους. Πρώτον, διότι φιλοξενεί περισσότερες από 100 νωπογραφίες – αριθμός άνευ προηγουμένου – από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι που αποτελεί και το κατεξοχήν θησαυροφυλάκιο των τοιχογραφιών της Πομπηίας. Δεύτερον, διότι μεγάλο ποσοστό των νωπογραφιών παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό. Και τρίτον, επειδή στόχος είναι να δοθεί πρωταγωνιστικός ρόλος στους ζωγράφους που φιλοτέχνησαν τις τοιχογραφίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, ανακατασκευάστηκαν τα δωμάτια τα οποία κοσμούνταν με τις τοιχογραφίες, ώστε να παρουσιαστούν όχι ως μεμονωμένα έργα τέχνης, αλλά ως σύνολα, όπως ήταν ο αρχικός προορισμός τους. Πλάι τους εκτίθενται και κύπελλα με ίχνη χρωστικών ουσιών που βρέθηκαν στις ανασκαφές μαζί με εργαλεία ζωγραφικής και προπαρασκευαστικά σχέδια.

«Το να εστιάσουμε μόνο στις τοιχογραφίες της Πομπηίας δεν θα είχε να προσφέρει κάτι νέο, και ειδικά στο κοινό της Ιταλίας που είναι εξοικειωμένο με το θέμα. Ως εκ τούτου, ρίχνουμε τα φώτα της δημοσιότητας στον ρόλο των ζωγράφων στην κοινωνία», επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης Μάριο Γκριμάλντι στο «Artnewspaper».

Οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν υπέγραφαν τα έργα τους και κοινωνικά πιθανόν να μην τύγχαναν ιδιαίτερης αναγνώρισης. Χαρακτηριστικά είναι όσα γράφει ο ρωμαίος συγγραφέας και φυσιοδίφης Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, θύμα κι εκείνος της έκρηξης του Βεζούβιου, ο οποίος στη «Φυσική Ιστορία» του αναφέρει ότι η θέση των καλλιτεχνών είχε υποτιμηθεί και εξυμνεί την αρχαία ελληνική κοινωνία που εκτιμούσε ιδιαιτέρως τους ζωγράφους.

Ερωτήματα

Ο Μάριο Γκριμάλντι εξηγεί ότι υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τους καλλιτέχνες. «Ποια σχέση είχαν με τους πελάτες τους; Ποια ήταν η διαφορά μεταξύ ενός έργου σε δημόσιο και σε ιδιωτικό χώρο;» αναφέρει και κάνει λόγο για ένα παζλ που χρειάζεται να συμπληρωθεί, ενώ αμφισβητεί τη θεωρία που θέλει τους ζωγράφους να είναι σκλάβοι, δεδομένου ότι πρόσφατη έρευνα έδειξε πως οι τιμές των χρωστικών διαφοροποιούνταν ανάλογα με τη διαθεσιμότητά τους, άρα οι ζωγράφοι θα έπρεπε να διαθέτουν ως έναν βαθμό οικονομική ανεξαρτησία για να μπορούν να τις αποκτήσουν.

Ενδείξεις υπάρχουν ότι επιτρεπόταν στις Ρωμαίες να ζωγραφίζουν, είτε ιδιωτικά είτε επαγγελματικά, καθώς σε μια σειρά από τοιχογραφίες απεικονίζονται να κάθονται μπροστά από καβαλέτα. «Ο κόσμος της ζωγραφικής ήταν πιθανώς πολύ πιο ανοιχτός από ό,τι φανταζόμαστε», καταλήγει ο κ. Γκριμάλντι.