Πριν από 18 εκατομμύρια χρόνια κι ενώ το Βόρειο Αιγαίο συγκλονιζόταν από τρομερές ηφαιστειακές εκρήξεις, η λάβα κάλυπτε ό,τι έβρισκε στο διάβα της: Στο νησί της Λέσβου σχηματίστηκε τότε ένα τεράστιο απολιθωμένο δάσος, με ψηλούς κορμούς δέντρων, φύλλα, κλαδιά και απολιθώματα ζώων που πέρασαν στην αιωνιότητα όπως ακριβώς τα βρήκε η στιγμή της μεγάλης έκρηξης. Σε απόσταση μερικών ναυτικών μιλίων, και πάλι στο Αιγαίο, περίπου το 1613 π.Χ., θα γεννιόταν ένα από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα στον κόσμο, η Καλντέρα της Σαντορίνης· μια δημιουργία της «Μινωικής Εκρηξης» που έχει απαθανατιστεί σε εκατομμύρια φωτογραφικά κλικ από επισκέπτες που καταφτάνουν εκεί από κάθε γωνιά της γης. Οι δύο αυτές τοποθεσίες, που αποτελούν ζωντανά εργαστήρια Γεωλογίας για τους επιστήμονες, περιλαμβάνονται πλέον, εδώ και λίγες ημέρες, στα 100 Παγκόσμια Μνημεία Γεωλογικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική διάκριση. Αρκεί κάποιος να αναλογιστεί πως, για να συμπεριληφθούν στη λίστα της UNESCO, οι θέσεις του ελλαδικού χώρου συναγωνίστηκαν με γεωλογικά μνημεία παγκόσμιας ακτινοβολίας, ενώ είναι επίσης αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι η Ελλάδα, μια μικρή χώρα, εκπροσωπείται με δύο μνημεία σε μια λίστα διεθνούς σημασίας. Η επιλογή έγινε με αυστηρά κριτήρια από τη Διεθνή Επιτροπή Γεωλογικής Κληρονομιάς ενώ τα 100 μνημεία θα τιμηθούν σε ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί από τις 25 ως τις 28 Οκτωβρίου στην Ισπανία. Μετά την παρουσίαση των 100 μνημείων από τους επιστήμονες που τα εκπροσωπούν, θα εκδοθεί ένα πλούσιο λεύκωμα που σχεδιάζεται να αξιοποιηθεί σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μεγάλη επιτυχία

«Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη επιτυχία που μας γεμίζει χαρά» λέει στα «ΝΕΑ» η Εύη Νομικού, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδική στα ηφαίστεια της Σαντορίνης, η οποία ανέλαβε την επιστημονική ευθύνη της σύνταξης του φακέλου για την υποψηφιότητα της Καλντέρας. «Σκεφτείτε ότι η Σαντορίνη είχε να ανταγωνιστεί ηφαίστεια όπως της Αίτνας ή της Χαβάης, το Κρακατόα της Ινδονησίας, τα ηφαίστεια της Αγίας Ελένης. Ή φυσικά τοπία όπως τους Καταρράκτες του Νιαγάρα ή το Γκραν Κάνιον. Και όμως, τα καταφέραμε. Οι περισσότερες υποψηφιότητες ήταν ήδη ενταγμένες στη λίστα των Γεωπάρκων της UNESCO, οπότε είχαν διανύσει τη μισή απόσταση για τη διάκριση, κάτι το οποίο δεν συνέβαινε με τη Σαντορίνη. Κληθήκαμε, λοιπόν, να απαντήσουμε σε πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις, όπως γιατί το αποκαλούμε γεωλογική κληρονομιά, δηλαδή κάτι σπουδαίο για τη γεωλογική ιστορία της Γης και όχι απλώς για τη χώρα μας. Μας ζητήθηκε ακόμα να αποδείξουμε με συγκεκριμένα στοιχεία ότι υπάρχει παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον για τον χώρο, ότι θέλουμε να τον προστατεύσουμε και να τον αναδείξουμε, ενώ παράλληλα καταθέσαμε δύο φωτογραφίες και έναν συνθετικό μορφολογικό χάρτη που δείχνει το ανάγλυφο της χέρσου και της θάλασσας μαζί, την ομορφιά της Καλντέρας» λέει η Εύη Νομικού.

Μετά από αξιολόγηση η επιτροπή, στην οποία εκπροσωπούνται 63 κράτη, αποφάσισε πως η Καλντέρα της Σαντορίνης και το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου είναι δύο από τα 100 Παγκόσμια Μνημεία Γεωλογικής Κληρονομιάς. Την ίδια στιγμή, μεγάλες χώρες όπως η Ιταλία εκπροσωπούνται στη λίστα με επίσης δύο μνημεία.

Η Καλντέρα της Σαντορίνης, με την καθηλωτική γεωμορφολογία της και τους μοναδικούς ηφαιστειακούς σχηματισμούς που την απαρτίζουν, προσφέρει τη μοναδική ευκαιρία στους επισκέπτες να κατανοήσουν τη σχέση του ανθρώπου με τη Γη και την καθοριστική σημασία των ηφαιστειακών εκρήξεων στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τα αλλεπάλληλα στρώματα λάβας και τέφρας που έχτισαν το νησί κατά τη διάρκεια των αιώνων και τα επιβλητικά πρανή που δημιουργήθηκαν από τη μεγάλη έκρηξη εντυπωσιάζουν και δίνουν ζωντανές πληροφορίες από το μακρινό παρελθόν.

Μετά την Αριζόνα

Από την πλευρά του, το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου, την επιστημονική ευθύνη του οποίου έχει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου Νίκος Ζούρος, αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα του κόσμου και το δεύτερο μεγαλύτερο απολιθωμένο δάσος μετά από αυτό της Αριζόνα των ΗΠΑ. Στο δάσος βρίσκεται ο ψηλότερος μέχρι σήμερα γνωστός ιστάμενος κορμός απολιθωμένου δένδρου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το ύψος του είναι 7,02 μέτρα, η περίμετρός του 8,58 μέτρα και αποτελεί πρόγονο του σύγχρονου δένδρου της Σεκόιας. Το πάρκο αποτελεί διατηρητέο μνημείο της φύσης, είναι ένα από τα τέσσερα ιδρυτικά μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων και από το 2004 μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων, ενώ έχει αξιοποιηθεί επί δεκαετίες για την υλοποίηση δράσεων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και για εκπαίδευση σε φοιτητές.

Η καταγραφή και η αξιολόγηση των πρώτων 100 Μνημείων Γεωλογικής Κληρονομιάς έγινε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 χρόνων από την ίδρυση της Διεθνούς Ενωσης Γεωλογικών Επιστημών.