Από το «Οχι» στο «Ισως»;

Υπάρχουν αποφάσεις που λαμβάνονται με κόπο, και άλλες που λαμβάνονται ακαριαία, σαν να σπάει ένα φράγμα μέσα στην ψυχή και ξεπετάγεται η θέληση. Ετσι ήρθε η απόφαση για το «Οχι» των Ελλήνων το ’40. Οταν βλέπει κανείς σήμερα φωτογραφίες από τις πρώτες μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, δεν μπορεί να μην προσέξει τι είναι χαραγμένο πάνω στα πρόσωπα των ανθρώπων. Οι εικόνες μαρτυρούν μία έξαρση τόσο πηγαία και τόσο δυνατή που δεν αφήνει παρά ελάχιστες σκιές από το φάσμα των θανάσιμων συγκρούσεων που θα ακολουθήσουν. Ανδρες κάθε ηλικίας προτάσσουν ένα πρόσωπο φωτισμένο παράξενα από ένα πείσμα που δεν έχει τίποτα το σκυθρωπό. Γυναίκες κοιτούν το άγνωστο με έναν τρόπο που δείχνει πως ξέρουν ήδη τι πρέπει να προλάβουν και τι να φροντίσουν. Σε όλες τις όψεις ακτινοβολεί η θέληση. Αλλά, ταυτόχρονα, δεν λείπουν και τα σημάδια μιας κάποιας έκπληξης για αυτό που συμβαίνει. Αυτές οι χειρονομίες, οι χαιρετισμοί, τα χαμόγελα των νεαρών που ανεβαίνουν στα τρένα για το μέτωπο, καθώς και όσων κατακλύζουν τις πλατείες, αφήνουν να φανεί ότι οι συναγερμένοι ξαφνιάζονται και οι ίδιοι με τον εαυτό τους. Μοιάζει να ανακαλύπτουν ένα θάρρος που νόμιζαν ότι είχε υποχωρήσει, μία ετοιμότητα να απαντούν σε προσβολές που φαινόταν να έχει καμφθεί.