Μπέρτολτ Μπρεχτ (Η΄)

Τελειώνω με την αναφορά μου μέσω παλαιών κριτικών μου για το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ (που δυστυχώς στις μέρες μας υπνώττει!) με κάποιες γενικές, πάντα επίκαιρες θέσεις της κριτικής μου στο «ΒΗΜΑ», πρώτα επ’ ευκαιρία που το 1981 το έργο του μεγάλου δραματουργού «Η εξαίρεση και ο κανόνας», ένα πυκνό μανιφέστο της ιδεολογίας της δημιουργίας του, παίχθηκε από το «Θεατρικό Εργαστήρι» Θεσσαλονίκης, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Ρεμούνδου: «Ο Μπρεχτ ξεκινάει το έργο από μια θεωρητική σωστή θέση. Καθετί που εμφανίζεται ως κανόνας, ως οικείο, ως φυσικό, δεν είναι λογικά απαραίτητο να είναι τέτοιο. Δεν είναι λογικό κατ’ ανάγκην, αλλά είναι λογικό κατά συνθήκην. Με βάση μια απλή ιστορία αποδομεί όλους τους αστικούς θεσμούς και αποδεικνύει πως ένα σύστημα υπακούει σε μια εσωτερική λογική και έχει κύρος, γιατί βασίζεται πάνω σε μια σειρά αξιώματα που, κατά κανόνα, είναι αυθαίρετα. Η διαλεκτική του Μπρεχτ αποκαλύπτει πως η αστική λογική είναι αυθαίρετη, άρα και κάθε θεσμός που στηρίζεται πάνω στα αξιώματά της. Η διαλεκτική προσέγγιση του Μπρεχτ φτάνει σε απροσδόκητα συμπεράσματα. Το ταξικό μίσος, η πάλη των τάξεων, είναι αξίωμα της αστικής κοινωνίας, ισχυρίζεται, κι αν ακόμη οι προλετάριοι το αρνούνται, το σύστημα το επιβάλλει. Η δικαιοσύνη του αστικού κράτους δεν υπερασπίζεται μόνο τα δικαιώματα των κυρίων, περιγράφει και τα καθήκοντα των δούλων. Για να τεθεί ο κύριος, πρέπει να τεθεί και ο δούλος, για να έχει νόημα ο νόμος. Εδώ ο πειρασμός μας αναγκάζει να αντιστρέψουμε το σχήμα και ο πονηρός Γερμανός φαίνεται να το υπαινίσσεται. Μήπως και σε ένα άλλο, μη αστικό σύστημα λογικής, για να τεθεί ο προλετάριος, πρέπει συνεχώς να εφευρίσκεται ο κύριος; Οι Δίκες της Μόσχας δεν άργησαν να επιβεβαιώσουν τον κανόνα που έθεσε ο Μπρεχτ με το έργο του το 1930. Κάθε σύστημα είναι ένας κανόνας που στηρίζεται πάνω σε αυθαίρετα αξιώματα και επιβεβαιώνεται από τις εξαιρέσεις. Νόμος είναι η μετωνυμία του αυθαίρετου. Η συνήθεια δε μας επιτρέπει να δούμε πως πίσω από το οικείο κρύβεται το παράδοξο. Ο Μπρεχτ μας βοηθάει να βλέπουμε κάτω από τον κανόνα την κατάχρηση, ανεξάρτητα κάθε φορά αν βρίσκουμε και την κατάλληλη θεραπεία για να διορθώσουμε το στραβό. Δεν αποκλείεται η όποια θεραπεία να είναι ένας νέος κανόνας. Διαλεκτικά αυτό πάντως είναι “νόμιμο”. Ο Μπρεχτ αυτό το κατενόησε, πως δηλαδή η διαλεκτική δεν είναι λύση, ούτε θέση, είναι μέθοδος και αίρεση».