Ευγένιος Ο’ Νιλ (Β΄)

Το 1985, με αφορμή την παράσταση του έργου του Ο’ Νιλ «Παράξενο ιντερμέτζο» από τον θίασο Αλεξανδράκη – Γαληνέα στο Θέατρο Βρετάνια, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Θεοδοσιάδη, σημείωνα στην κριτική μου στα «ΝΕΑ», με τίτλο «Πληκτική φλυαρία»: «Ο Ο’ Νιλ, δεν υπάρχει αμφιβολία, είναι ένας πρωτοπόρος συγγραφέας για την πατρίδα του. Οχι, όμως, και για την Ευρώπη. Ξεκίνησε γύρω στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με μια σειρά μονοπράκτων μισο-νατουραλιστικών, μισο-συμβολικών, με θέματα παρμένα από τη ζωή των ναυτικών, των λιμανιών, του περιθωρίου. Ουσιαστικά είναι ο πρώτος αμερικανός δραματουργός, με όλη τη φόρτιση που έχει και το “πρώτος” και το “Αμερικανός”. Εξηγούμαι: ο Ο’ Νιλ δεν έχει πίσω του καμιά ντόπια δραματουργική, ούτε θεματολογική παράδοση. Επρεπε ή να τα εφεύρει ή να ακολουθήσει ξένα πρότυπα. Διχασμένος ανάμεσα στην πραγματικότητα της χώρας του και στην εμπειρία του και στις ποικίλες ερεθιστικές μόδες του ευρωπαϊκού θεάτρου των αρχών του αιώνα, καταλήγει στον συμβιβασμό να συγκεράσει τις φορμαλιστικές επαναστατικές λύσεις της Ευρώπης με τα θέματα που έθετε καίρια το ήδη διαφαινόμενο αδιέξοδο του αμερικανικού πραγματισμού. Ο Ο’ Νιλ, όμως, κουβαλούσε ως άτομο ένα τσουβάλι τραυματικές καταστάσεις. Γιος ηθοποιών, μισεί το κατεστημένο και συμβατικό θέατρο, γυρίζει την πλάτη στις διαδικασίες του και αναζητεί νέες συνθήκες σε ενθουσιώδεις και εμπαθείς ερασιτέχνες. Από την άλλη, αρνούμενος το παραδοσιακό σανίδι και την τεχνική του, ρουφάει εμπειρίες από την ωμή πραγματικότητα και τον πλάνητα βίο του ναυτικού των φορτηγών. Η ίδια η ζωή δεν τον ευνόησε και πολύ νωρίς είχε τάσεις αυτοκαταστροφής, ώσπου σαρκώθηκε με πάθος βαθύ το σύνδρομο του θεατρικού επαναστάτη, του λυτρωτή. Ετσι, χωρίς πείρα σκηνής, ημιμαθής, αυτοδίδακτος και συνάμα εμπαθής, ενθουσιώδης και ριζοσπάστης, περιφέρει το ταλέντο του από φόρμα σε φόρμα και από ιδεολογία σε ιδεολογία. Εμπρεσσιονισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, κονστρουκτιβισμός, φουτουρισμός και ανιμισμός, ιδεαλισμός, εθνικισμός, μεταφυσική, λειτουργισμός, σοσιαλισμός και εθνικοσοσιαλισμός, ψυχολογισμός και παραψυχολογία, φροϋδισμός, είναι τα ορατά και κραυγαλέα στάδια του έργου του. Οπως όλοι οι συγγραφείς και καλλιτέχνες της Αμερικής των πρώτων 35 χρόνων του αιώνα, ο Ο’ Νιλ είναι παγιδευμένος, γοητευμένος από την ευρωπαϊκή τέχνη και παλεύει με νύχια και με δόντια να κρατηθεί στις ευρωπαϊκές πρωτοποριακές προδιαγραφές. Γίνεται σχεδόν το τυπικό δείγμα της αμερικανικής τάσης για εντυπωσιασμό και πρωτοτυπία. Δεν υπάρχει τεχνική ή και παρατεχνική που να μη τη δοκίμασε».