Ιούλιος 1947. Δυόμισι χρόνια μετά την απελευθέρωσή του, το Αουσβιτς ανοίγει ξανά. Εως τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, τα μισογκρεμισμένα μπλοκ του αναστηλώνονται, τα κτίριά του γεμίζουν με κόσμο και οι κατοικίες των αξιωματικών των SS αυτή τη φορά φιλοξενούν πρώην κρατουμένους, ηθοποιούς και κομπάρσους. Την ίδια εποχή που το πολωνικό κοινοβούλιο αποφάσισε να μετατρέψει το στρατόπεδο σε τόπο μνήμης της θυσίας εκατομμυρίων Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Βάντα Γιακουμπόφκσα γύρισε εκεί την πρώτη ταινία που αφηγήθηκε με μεγάλη γλαφυρότητα τις φρικαλεότητες που είχαν διαπραχθεί πίσω από τα συρματοπλέγματά του. Πρόκειται για το φιλμ «The Last Stage» («Το τελευταίο στάδιο» στα ελληνικά), το οποίο χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ως πλατό το Αουσβιτς, αφού μέχρι τότε μόνο ο Κόκκινος Στρατός είχε τραβήξει πλάνα του ενώ σε κάποιες περιπτώσεις είχαν γίνει αναπαραστάσεις με τη συνδρομή κομπάρσων και πρώην αιχμαλώτων. Πλέον, 75 χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας στους κινηματογράφους, από αύριο θα είναι διαθέσιμη μέσω της πλατφόρμας ροής Mubi, υπενθυμίζοντας τη σημασία της τόσο ως  κινηματογραφικού έργου όσο και ως ιστορικού τεκμηρίου.

Η Γιακουμπόφκσα αποφάσισε να γυρίσει την ταινία ενώ ήταν ακόμη έγκλειστη από το 1943 στο Αουσβιτς, εξαιτίας των αριστερών της φρονημάτων. Αυτό το πρότζεκτ μάλιστα την κράτησε ζωντανή μέσα στις φρικαλεότητες που έζησε, αφού ήθελε να αφηγηθεί τις ιστορίες του Αουσβιτς σε όλον τον κόσμο. Και το κατάφερε, επιστρατεύοντας πρώην κρατουμένους, κατοίκους της διπλανής πόλης Οσφιέντσιμ, στρατιώτες του πολωνικού Κόκκινου Στρατού, επαγγελματίες και ερασιτέχνες ηθοποιούς αλλά κυρίως ανασύροντας τις προσωπικές της εμπειρίες εγκλεισμού και ιστορίες που της αφηγήθηκαν άλλοι αιχμάλωτοι στο Αουσβιτς μαζί με πληροφορίες που άντλησε μέσω συνεντεύξεων με Γερμανούς που υπηρέτησαν στο στρατόπεδο.

Ολοκαύτωμα

Οι εικόνες που έφτιαξε στην ταινία επηρέασαν πολλούς μετέπειτα σκηνοθέτες, από τον Αλέν Ρενέ και τον Τζίλο Ποντεκόρβο μέχρι τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, ενώ έγιναν οι βάσεις της δημιουργίας μιας οπτικής γλώσσας που ταυτίστηκε με το Ολοκαύτωμα και εξήγησαν τις θηριωδίες του σε όλους. Οι ριγέ στολές, τα μπλοκ, οι κουκέτες, οι συγκεντρώσεις των σκελετωμένων, στα όρια της κατάρρευσης, κρατουμένων, οι βάναυσοι SS με τους πληροφοριοδότες τους και η ορχήστρα που έπαιζε επίμονα παρά τις καθημερινές βαρβαρότητες είναι αληθινά αφηγηματικά σχήματα που πήραν μορφή μέσω του «Τελευταίου σταδίου».

Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται στο στρατόπεδο ως τελευταίο σταθμό της σιδηροδρομικής γραμμής που έφερνε εκεί τα καραβάνια των αιχμαλώτων. Αλλά και στο ανατριχιαστικό σχέδιο των Ναζί να εξολοθρεύσουν όλον τον πληθυσμό του μέσα σε πέντε ημέρες όταν οι σύμμαχοι πλησίαζαν για να καταλάβουν το Αουσβιτς.

Πραγματική ιστορία

Η πλοκή της βασίζεται στην πραγματική ιστορία μιας νεαρής αιχμάλωτης Εβραίας, η οποία εξαιτίας της γνώσης γερμανικών βρέθηκε να δουλεύει ως διερμηνέας των Ναζί. Μπροστά της βλέπει τη μεταφορά γυναικών στο στρατόπεδο, την αφαίρεση όλων των αποσκευών τους και την παράδοσή τους στον όλεθρο που τις περιμένει σε κάθε γωνιά του Αουσβιτς. Σε κάθε πλάνο, ο εφιάλτης που έζησαν τα εκατομμύρια των κρατουμένων εκεί γίνεται όλο και πιο ρεαλιστικός, ωστόσο οι πιο σκοτεινές του λεπτομέρειες, όπως οι θάλαμοι αερίων και οι σωροί με τα πτώματα, αναφέρονται αλλά δεν είναι άμεσα ορατές ώστε να μη γίνει εντελώς αποκρουστικό το θέαμα. Βέβαια, μέσα σε όλο αυτό το ζοφερό τοπίο, η ελπίδα βρίσκει κάποιες χαραμάδες για να τρυπώσει, με την αντίσταση των αριστερών πολωνών πατριωτών, το σχέδιό τους να ανατρέψουν το Γ’ Ράιχ και τελικώς την επέλαση του Κόκκινου Στρατού.