Μετά τη Μονή Παντοκράτορος, την οποία οι αναγνώστες των «ΝΕΩΝ» είχαν την ευκαιρία να ανακαλύψουν μέσα από το φωτογραφικό οδοιπορικό της εφημερίδας που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα σε μορφή εκδοτικής προσφοράς, σειρά αύριο έχει η Μονή Κουτλουμουσίου. Πρόκειται για τον τέταρτο τόμο της σειράς «Αγιον Ορος. Μια Επίγεια Αγγελική Πολιτεία», η οποία δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τις εκδόσεις Μίλητος, σε επιμέλεια του παλαιογράφου Αγαμέμνονα Τσιλίκα, αποκλειστικά για τους αναγνώστες των «ΝΕΩΝ». Η σειρά συνοδεύεται από μια πρωτοτυπία: η φωτογράφιση στις μονές του Αγίου Ορους, με τον φακό του Γιάννη Γιαννέλου, έγινε αποκλειστικά για την εφημερίδα, οπότε οι αναγνώστες θα έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν τους θησαυρούς του Αγίου Ορους μέσα από πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό.

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κουτλουμουσίου βρίσκεται σε μια κατάφυτη πλαγιά, σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα της Αθωνικής Μοναστικής Πολιτείας, τις Καρυές. Η Μονή κατέχει την έκτη ιεραρχικά θέση ανάμεσα στις 20 του Αγίου Ορους, ενώ είναι η δωδέκατη αρχαιότερη. Η Μονή φέρει, επίσης, το όνομα Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην οποία είναι αφιερωμένο το Καθολικό της και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Παλαιότερες ονομασίες του μοναστηριού, που σηματοδοτούν την ιστορία του, είναι «Μονή Βοεβόδα» και «Μονή Χαρίτωνος». Στη Μονή εγκαταβιώνουν τριάντα μοναχοί και εξήντα πέντε στα εξαρτήματά της (σκήτη, κελιά). Συνολικά ενενήντα πέντε μοναχοί, μαζί με τον ηγούμενό της, από το 2020, ιερομόναχο Νικόλαο.

Η προέλευση της ονομασίας

Από την περιγραφή του προλογικού σημειώματος διαβάζουμε: «Η προέλευση της ονομασίας… δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, ωστόσο στη βιβλιογραφία έχουν διατυπωθεί διάφορες εκδοχές. Ο Ρώσος περιηγητής Βασίλι Μπάρσκι (1701-1747) επισκέφθηκε τη Μονή Κουτλουμουσίου (1744-1799), όπως και όλα τα αγιορείτικα μοναστήρια, αφήνοντας πολλά αξιόλογα σχέδια και περιγραφές. Ως προς την προέλευση της ονομασίας της, προτείνει την τουρκική λέξη “kutulmus”, που σημαίνει “ο σωθείς”  και σχετίζεται με την τελική σταθεροποίηση επανειλημμένως καταρρέοντος τρούλου της Μονής. Ο λόγιος Αγιοπαυλίτης ιεροδιάκονος Κοσμάς Βλάχος (1863-1930) υποστηρίζει ότι η ονομασία  προέρχεται από τον Οσιο Κουτλουμούσιο, που αναφέρεται σε έγγραφο της Μονής, του 1329. Ο Πορφύριος Ουσπένσκι (1804-1885), Ρώσος λόγιος κληρικός και επίσκοπος (κατά κόσμον Κονσταντίν Αλεξάντροβιτς), παραδίδει δύο ετυμολογήσεις. Η πρώτη είναι σχετική με απόγονο της σελτζουκικής οικογένειας Ketelmus του Ικονίου, ο οποίος εμόνασε στο Αγιον Ορος το 1283 (με το όνομα Κωνσταντίνος). Ωστόσο, ήδη από το 1169 υπήρχε μονή επονομαζόμενη “Κουτουλουμούσι” σύμφωνα με έγγραφο της Μονής Αγίου Παντελεήμονος στο οποίο υπάρχουν υπογραφές είκοσι οκτώ εκπροσώπων αγιορείτικων μονών, μεταξύ των οποίων και του καθηγούμενου ιερομόναχου Ησαΐα. (Τότε ήταν 20ό στη σειρά των μοναστηριών). Επομένως, θα πρέπει να υπήρχε κάποιος προγενέστερος Κουτλουμούς, απόγονος του ιδρυτού της δυναστείας των Σελτζουκιδών, ο οποίος εκχριστιανίστηκε και εμόνασε στο Ορος ιδρύοντας μονή μεταξύ 1063 και 1169. Η δεύτερη ετυμολόγηση του Ουσπένσκι σχετίζεται με έγγραφο της Μονής (του 1369) του Σέρβου δεσπότη Σερρών Ιωάννη Ούγκεση ο οποίος συνέδεσε το “Κουτλουμούς” με τοπωνύμιο της Θεσσαλίας, απ’ όπου ενδεχομένως καταγόταν ο ιδρυτής της Μονής Κουτλουμουσίου του Αγίου Ορους».

Σπάνιες φωτογραφίες

Η λογική της παρουσίασης ακολουθεί το σκεπτικό όλης της σειράς. Μέσα από τις σελίδες της προσφοράς και τις σπάνιες φωτογραφίες οι αναγνώστες θα ανακαλύψουν, εκτός άλλων, βυζαντινά αυτοκρατορικά έγγραφα, πολύτιμες εικόνες και χειρόγραφα που δεν έχουν ξαναδεί το φως της δημοσιότητας. Ειδική μέριμνα, όπως και στους προηγούμενους τόμους, δίνεται στις λεπτομέρειες των αγιογραφιών, στις περγαμηνές με τα ονόματα βυζαντινών αυτοκρατόρων, μορφές από την παράδοση κ.ά. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, σειρά έχει η Μονή Εσφιγμένου, που χαρακτηρίζεται επίσης από πλούτο κειμηλίων και σπάνιων ευρημάτων λόγω της μακράς ιστορίας της. Με τον τρόπο αυτόν οι αναγνώστες μπορούν να κρατήσουν στη βιβλιοθήκη τους έναν τόμο με τεκμήρια τα οποία απηχούν την παράδοση στη Χερσόνησο του Αθω, αλλά και τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι μονές κατάφεραν να επιβιώσουν. Κάθε τόμος περιλαμβάνει, εκτός από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, και τη «βιογραφία» κάθε μονής, με όλα τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία και τις αντίστοιχες παραδόσεις.