Με τον Αριστοφάνη (Αρη) Στεφάτο συναντηθήκαμε και γευματίσαμε το μεσημέρι της Τσικνοπέμπτης στο Albion στην οδό Ομήρου στο Νέο Ψυχικό. Επιλέξαμε να καθίσουμε σε ένα τραπέζι στην αυλή του νεοκλασικού κτιρίου της δεκαετίας του ’30 που στεγάζει το εστιατόριο. Την ημέρα εκείνη της 17ης Φεβρουαρίου, ο ήλιος έκανε μία από τις δειλές εμφανίσεις του μετά τις μουντές και παγερές μέρες της κακοκαιρίας «Μπάρμπαρα», και θελήσαμε να τον απολαύσουμε. Επίσης, το ραντεβού μας δεν κλείστηκε τυχαία στην προαναφερόμενη ημερομηνία. Σε λίγα 24ωρα το σεισμογραφικό σκάφος «Sanco Swift» της νορβηγικής εταιρείας γεωφυσικών ερευνών PGS θα ολοκλήρωνε έπειτα από περίπου 100 ημέρες τις εργασίες της πρόσκτησης των δισδιάστατων σεισμικών δεδομένων στις θαλάσσιες παραχωρήσεις των ExxonMobil – Helleniq Energy, στην Κρήτη.

Οπότε με τον 49χρονο γεωλόγο και ειδικευμένο στην ωκεανογραφία είχαμε να πούμε πολλά. Ο πρώτος κύκλος του επιχειρησιακού σχεδίου για την εξερεύνηση και χαρτογράφηση των γεωλογικών δομών της χώρας προκειμένου να εντοπιστούν πιθανοί στόχοι με κοιτάσματα φυσικού αερίου έχει κλείσει.

Ο Στεφάτος έχει δουλέψει πολλά χρόνια στη βιομηχανία των υδρογονανθράκων. Για μία 15ετία πριν επιστρέψει στην Ελλάδα εργαζόταν στη Νορβηγία. Εκεί συμμετείχε και στην ίδρυση εταιρειών με δραστηριότητα στην έρευνα αλλά και την εκμετάλλευση κοιτασμάτων. Η βιομηχανία δε, στη συγκεκριμένη πλούσια σε κοιτάσματα σκανδιναβική χώρα, αν και έχει ως κύριο αντικείμενο τους υδρογονάνθρακες, ακολουθεί σταθερά τα χνάρια της «πράσινης» ενεργειακής μετάβασης: υπεράκτια αιολικά πάρκα και υδρογόνο προστίθενται στα αναπτυξιακά τους προγράμματα.

«Ξέρεις, στα χρόνια του μεταπτυχιακού μου συμμετείχα σε έρευνες γαλλικής αρχαιολογικής αποστολής για την ανακάλυψη στη θαλάσσια περιοχή της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου του ανακτόρου της Κλεοπάτρας», μου αφηγείται περιμένοντας το σερβίρισμα του πρώτου μας πιάτου, της σαλάτας. «Το βρήκατε;» τον ρώτησα. «Εντοπίσαμε στον βυθό άγκυρες πλοίου της εποχής», μου απαντά.

«Επίσης είχα την τύχη να συμμετάσχω το 2000-2001 σε ωκεανογραφικό σκάφος του πανεπιστημίου της Χαβάης σε έρευνες στον Κορινθιακό Κόλπο», συνέχισε, «αλλά και σε αποστολή αμερικανικού σεισμογραφικού σε θαλάσσια περιοχή της Ινδίας όπου ψάχναμε για διαφυγόντες υδρογονάνθρακες».

Από την Αίγυπτο και την Ινδία περάσαμε στην Κρήτη και τον ρώτησα για το αν έχει βάση όλη αυτή η συζήτηση περί ύπαρξης πλούσιων κοιτασμάτων. «Εχουν ακουστεί και έχουν γραφτεί πολλά», μου λέει. «Εγώ θα σου πω το απλό. Το γεγονός πως ιδιώτες επενδυτές είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν δεκάδες εκατομμύρια και ενδεχομένως μεθαύριο μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια και επίσης το γεγονός πως εταιρείες του βεληνεκούς της ExxonMobil αποφασίζουν να σπαταλήσουν τον πολύτιμο χρόνο τους, λέει πολλά».

Ο Στεφάτος μού επιβεβαιώνει πως τα σεισμικά δεδομένα που συνέλεξαν από την Κρήτη οι εταιρείες είναι διπλάσια σε σχέση με τη συμβατική τους υποχρέωση με το Δημόσιο. Και αυτό, όπως μου λέει, συνέβη γιατί πια τα πράγματα στη βιομηχανία των υδρογονανθράκων τρέχουν γρήγορα. Οι χρόνοι επισπεύδονται καθώς οι ανάγκες σε φυσικό αέριο είναι μεγάλες και η πράσινη μετάβαση τρέχει…

Ως προς το πότε θα υπάρχει εικόνα από τα σεισμικά δεδομένα, μου εξηγεί ότι επειδή ο όγκος τους είναι μεγάλος απαιτείται με τη βοήθεια της τεχνολογίας ένα εξάμηνο για τη σύνθεση και την επεξεργασία τους και άλλο ένα εξάμηνο για την αξιολόγησή τους.

Σε ερώτησή μου για το αν οι επενδυτές της Κρήτης επιλέξουν να πάνε απευθείας σε γεώτρηση ή αν θα ακολουθήσουν πρώτα την τακτική της εκτέλεσης και τρισδιάστατων σεισμικών εργασιών, μου απαντά: «Για να πάνε απευθείας σε γεώτρηση σημαίνει ότι έχουν στέρεα στοιχεία από τα δισδιάστατα σεισμικά. Είναι μία πιθανότητα να πάνε απευθείας σε γεώτρηση. Και ευελπιστώ ότι αυτό θα γίνει».

Για τις έρευνες στις θαλάσσιες παραχωρήσεις του Ιονίου, ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΔΕΥΕΠ μου λέει πως τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα ως προς τις αποφάσεις των επενδυτών: «Εχουν κάνει και τρισδιάστατες σεισμικές έρευνες. Αρα απομένει η απόφαση για τη γεώτρηση». Βέβαια, μου λέει ότι κι εκεί χρειάζεται ένας χρόνος για την επεξεργασία και αξιολόγηση των δεδομένων.

Το πλέον ώριμο block είναι αυτό των Ιωαννίνων. Η απόφαση για γεώτρηση έχει ληφθεί. Η Energean είναι στη διαδικασία της διαβούλευσης για τη μελέτη των κοινωνικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. «Τα αντανακλαστικά μας είναι υψηλά για την προστασία του περιβάλλοντος. Κι έτσι πρέπει να είναι. Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τις τελευταίες γεωτρήσεις και έχει χαθεί η εμπειρία», σπεύδει να μου πει δικαιολογώντας τον χρόνο που απαιτείται για τις αδειοδοτήσεις.

Ρώτησα επίσης τον Στεφάτο αν όντως οι γεωλογικές δομές των blocks της χώρας μας έχουν ομοιότητες με αντίστοιχες γειτονικών μας περιοχών όπου έγιναν ανακαλύψεις φυσικού αερίου. «Η γεωλογία δεν έχει σύνορα», μου αναφέρει χαρακτηριστικά. «Η Δυτική Ελλάδα είναι προέκταση της Αδριατικής και της Αλβανίας και η Κρήτη μοιάζει περισσότερο με την Ανατολική Μεσόγειο».

Στη συζήτησή μας μπήκε και το θέμα των διαφόρων σεναρίων που αναπτύχθηκαν όταν ξεκίνησαν οι έρευνες στην Ελλάδα. Επαΐοντες και μη, μιλάνε για τεράστια κοιτάσματα, για επίλυση των οικονομικών μας προβλημάτων κ.λπ. Τον ρώτησα αν αυτά τα φαινόμενα συμβαίνουν και σε άλλες χώρες. Ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΔΕΥΕΠ μου απάντησε πως συμβαίνουν.

Του ζήτησα να μου πει αν αυτό γίνεται και στην Κύπρο. «Στην Κύπρο ανακάλυψαν και συνεχίζουν να ανακαλύπτουν κοιτάσματα. Εκεί έχουν την πολυτέλεια να ασχολούνται με το πώς θα παράγουν το φυσικό αέριο και πού θα το εξάγουν», μου είπε και τον προέτρεψα να μου δώσει την εκτίμησή του για το αν πιστεύει πως και στην Ελλάδα θα φτάσουμε κάποτε σε αυτό το σημείο: «Είμαι φύσει αισιόδοξος. Πιστεύω ότι έχουμε σοβαρές πιθανότητες» σημείωσε απαντώντας στην ερώτησή μου.

Ο Αρης Στεφάτος, όπως και οκτώ στελέχη της ΕΔΕΥΕΠ, αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα αφήνοντας εκτός συνόρων πολυετείς επιτυχημένες επιστημονικές και επαγγελματικές καριέρες. Ο διευθύνων σύμβουλος γύρισε το 2020. Η πανδημία προκάλεσε μεγάλη κρίση στη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων. Οι εταιρείες κατέγραφαν ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ από την κατάρρευση των τιμών. Ταυτόχρονα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη η ενεργειακή πολιτική έσπευδε να αφήσει πίσω της βίαια την εποχή του λιγνίτη, του πετρελαίου, αλλά ακόμα και του καθαρότερου καυσίμου, του φυσικού αερίου. Ολα περιστρέφονταν γύρω από την πράσινη ενέργεια. Ακόμα και μεγάλες πετρελαϊκές ανακοίνωναν ψαλίδι στις επενδύσεις για εξορύξεις στρεφόμενες σε επενδύσεις έργων ΑΠΕ.

Οι δυσκολίες

Σε αυτό το περιβάλλον ο Στεφάτος έπρεπε να πείσει τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, τους υπουργούς Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη και έπειτα τον Κώστα Σκρέκα, αλλά και τη γενική γραμματέα Αλεξάνδρα Σδούκου, «για το ότι οι υδρογονάνθρακες κουμπώνουν… στην πράσινη μετάβαση», θα μου πει χαρακτηριστικά για τις δυσκολίες που συνάντησε προκειμένου να εφαρμόσει το σχέδιο της ΕΔΕΥΕΠ.

«Πώς έπεισες τον Πρωθυπουργό;» τον ρώτησα.

«Ο Πρωθυπουργός είναι άνθρωπος των facts. Εμείς ποσοτικοποιήσαμε και διασταυρώσαμε με διεθνή οργανισμό στοιχεία που βασίζονται στα πρόσφατα σεισμικά δεδομένα αλλά και στην ιστορία των γεωλογικών δομών της χώρας μας. Επίσης επιλέξαμε να παρουσιάσουμε στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν. Δουλέψαμε με στέρεες και λογικές παραδοχές ακολουθώντας τη μεθοδολογία της επιστήμης και της βιομηχανίας. Θέλαμε να δείξουμε στον ίδιο και στην ηγεσία του υπουργείου ότι πατάμε και τα δυο μας πόδια στο έδαφος», ξεκίνησε να μου αφηγείται.

Τον διέκοψα λέγοντάς του ότι έχουν ακουστεί πολλά και μεγάλα νούμερα για ποσότητες και για αξία των κοιτασμάτων.

«Και να επαληθευτούν όλα αυτά, θέλεις πάρα πολλά χρόνια για να τα εκμεταλλευτείς. Δεν προλαβαίνεις. Εμείς, επιλέξαμε στοιχεία και εργαστήκαμε σε βάσιμα σενάρια που αποδεικνύουν ότι υπάρχει χρόνος για έρευνα και πιθανή εκμετάλλευση. Πράγματα δηλαδή που μπορεί να γίνουν», μου απαντά και συνεχίζει: «Το επόμενο βήμα δεν άργησε να έρθει. Είχαμε την τιμή ο Πρωθυπουργός να επισκεφτεί τα γραφεία μας, τον Απρίλιο του 2022 και να ανακοινώσει δημόσια την απόφασή του για τη διεξαγωγή των ερευνών. Νιώσαμε περηφάνια και αυτοπεποίθηση».

Οι έρευνες βέβαια, είχαν ξεκινήσει από τον Ιανουάριο του 2022 με τη Shearwater να φέρνει σκάφος για τις δισδιάστατες σεισμικές έρευνες σε blocks της Helleniq Energy στο Ιόνιο Πέλαγος.

Ο δρόμος για το εγχείρημα της επανεκκίνησης των ερευνών δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Οι δύο μεγάλες πετρελαϊκές TotalEnergies και Repsol αποφάσισαν την ίδια προαναφερόμενη περίοδο να φύγουν από τα blocks όπου συμμετείχαν.

«Απαιτήθηκε crisis management;» τον ρωτάω.

«Αν δεν ήταν αυτό crisis management τότε ποιο είναι;» μου απάντησε γελώντας. «Προβληματιστήκαμε πολύ. Συναντήσαμε τις δύο εταιρείες και τους ρωτήσαμε γιατί φεύγουν. Μας απάντησαν πως δεν φεύγουν επειδή δεν πιστεύουν στο δυναμικό σε υδρογονάνθρακες της χώρας. Φεύγουν γιατί οι αποφάσεις τους είναι να στραφούν σε επενδύσεις ΑΠΕ, περιορίζοντας την έκθεσή τους στους υδρογονάνθρακες. Τους απαντήσαμε ότι κάνουν λάθος που φεύγουν. Ωστόσο, τους είπαμε πως αν επιστρέψουν εμείς θα τους υποδεχτούμε με χαρά», λέει ο Στεφάτος για να συμπληρώσει: «Πάντως, η γνώμη τους για το δυναμικό της χώρας μάς έδωσε αισιοδοξία».

«Η ExxonMobil, που ήταν εταίρος με την TotalEnergies στις θαλάσσιες παραχωρήσεις της Κρήτης, προβληματίστηκε με την απόφαση των Γάλλων;» ήταν η επόμενή μου ερώτηση.

«Προβληματίστηκε. Αλλά αποφάσισε να μείνει και να αναλάβει τον κεντρικό ρόλο. Αυτό ήταν και είναι ψήφος εμπιστοσύνης» τόνισε ο Στεφάτος.

Ενα από τα σοβαρότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η βιομηχανία των υδρογονανθράκων είναι η τήρηση των όρων της προστασίας του περιβάλλοντος στις σεισμικές έρευνες. Και του ζήτησα να μου πει αν αυτές προκαλούν ζημιά στο θαλάσσιο περιβάλλον: «Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Στην Ελλάδα έγιναν επτά σεισμικές έρευνες σε διάστημα ενός χρόνου και δεν προκλήθηκε το παραμικρό».

Κι εξηγεί περαιτέρω: «Στα σκάφη έχουμε παρατηρητές που παρακολουθούν τη δραστηριότητα. Και μάλιστα αυτοί διπλασιάστηκαν. Εχουμε παθητικά συστήματα για να ακούμε αν υπάρχει θαλάσσια ζωή εντός της περιοχής ερευνών και σταματάμε ώστε να τους επιτρέψουμε να απομακρυνθούν. Και στη διάρκεια των ερευνών στις θαλάσσιες περιοχές της χώρας μας αυτό συνέβη».

Τα αιολικά πάρκα

Η ΕΔΕΥΕΠ έχει βάλει ήδη μπροστά και τα επόμενα σχέδιά της με βάση τις αρμοδιότητές της. Και αυτά είναι η ανάπτυξη των υπεράκτιων αιολικών πάρκων και της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα αλλά και υδρογόνου. Ο Στεφάτος μάς λέει πως το εθνικό σχέδιο για τις προτεινόμενες θαλάσσιες περιοχές παραχώρησης σε επενδυτές υπεράκτιων αιολικών θα είναι έτοιμο τον Μάιο. Αφού απολαύσαμε το γεύμα μας με τον διευθύνοντα σύμβουλο της ΕΔΕΥΕΠ έχουμε περάσει πια στο εσπρεσάκι. Και κλείνουμε τη συζήτησή μας με το όραμά του για την πράσινη ενεργειακή μετάβαση. Οραμα το οποίο περνάει μέσα από τη δουλειά της ΕΔΕΥΕΠ αλλά και τις συνέργειες μεταξύ των επενδύσεων στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων του φυσικού αερίου, την παραγωγή πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας από τα υπεράκτια αιολικά και την αποθήκευση υδρογόνου. Μας το περιγράφει απλά: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο από το να πάρεις το φυσικό αέριο και να το μετατρέψεις σε υδρογόνο, δεσμεύοντας ταυτόχρονα το διοξείδιο του άνθρακα. Και πώς όμως του δίνεις ενέργεια για να το μετατρέψεις; Το κάνεις με καθαρή ενέργεια, από τις ΑΠΕ χωρίς εκπομπές ρύπων».