Ο μεγαλύτερος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων

Ο Θ. Πάγκαλος υπήρξε χωρίς αμφιβολία ο μεγαλύτερος, ο σημαντικότερος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση (1981) μέχρι σήμερα, παρά τις περιστασιακές του εκρήξεις. Υπήρξα (μαζί με τη Ν. Κοκκώνη) ο στενότερος συνεργάτης του από τη στιγμή που ανέλαβε ως υφυπουργός Εξωτερικών (1984) τα ευρωπαϊκά θέματα (αν και η γνωριμία μου μαζί του χρονολογείται από την εποχή των Λαμπράκηδων). Ηταν ο υπουργός που καταλάβαινε σε βάθος την Ευρώπη, που αγαπούσε την Ευρώπη και πίστευε στην ομοσπονδιακή της προοπτική. Στα Συμβούλια Υπουργών, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1980 όπου συμμετείχαν προσωπικότητες-γίγαντες όπως ο Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ, ο Ρ. Ντιμά, ο Τζ. Αντρεότι, ο Τζέφρι Χάου κ.ά., ο Πάγκαλος στεκόταν ισοϋψής, ισότιμα, συμβολίζοντας έτσι την Ελλάδα ως ισότιμη χώρα-μέλος του ευρωπαϊκού συστήματος. Ο ρόλος του υπήρξε καθοριστικός στη διαδικασία περάσματος της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ από την απορριπτική στη φιλοευρωπαϊκή προσέγγιση. Χωρίς τον Θ. Πάγκαλο δεν θα υπήρχαν ίσως τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) που με την υιοθέτησή τους τον Μάρτιο 1985 σε μια ιστορική συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με συμμετοχή του Πάγκαλου (χωρίς τον Α. Παπανδρέου) έκλεισαν τον κύκλο της ευρωπαϊκής αμφισβήτησης. Υπήρξε επίσης (μαζί με τον Κ. Σημίτη και τον Γ. Κρανιδιώτη) ένας από τους πρωταγωνιστές για την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εκανε τρεις προεδρίες στην Ενωση, στην τρίτη το 1994 υπήρξε αυτός που πέτυχε τους δύσκολους διαπραγματευτικούς συμβιβασμούς για την ένταξη της Φινλανδίας, της Σουηδίας και της Αυστρίας στην Ενωση.