Σημαντικές πληροφορίες για το γιγαντιαίο τσουνάμι που «σάρωσε» το Αιγαίο πριν από 3.600 χρόνια φέρνει στο φως ο βυθός της Σαντορίνης. Διεθνής ωκεανογραφική αποστολή με τη συμμετοχή γερμανών και ελλήνων επιστημόνων κατάφερε να «αποκρυπτογραφήσει» τον μηχανισμό γένεσης του τσουνάμι που εκδηλώθηκε στη Σαντορίνη το 1613 π.Χ., μελετώντας τα γεωλογικά αποτυπώματα που άφησαν στο Αιγαίο όσα συνέβησαν την εποχή εκείνη. Τότε που η μινωική έκρηξη, η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη που έχει ζήσει ποτέ η ανθρωπότητα, προκάλεσε τσουνάμι ύψους 15-30 μέτρων πλήττοντας τα γειτονικά νησιά σε ακτίνα ακόμη και 60 χιλιομέτρων.

Τα ευρήματα δεν αφορούν μόνο το παρελθόν αλλά κυρίως το μέλλον: H Σαντορίνη αποτελεί πρότυπο μελέτης ενεργού ηφαιστείου που παρέχει γνώσεις για το πώς μπορεί να «συμπεριφερθούν» τα ηφαίστεια σε ολόκληρο τον κόσμο…

Τον Οκτώβριο του 2019 μια ομάδα με επικεφαλής τον θαλάσσιο γεωφυσικό δρ Jens Karstens συνέλεξε νέα γεωφυσικά δεδομένα με το ερευνητικό σκάφος «Poseidon» από την Καλντέρα της Σαντορίνης. Οι ερευνητές συνδύασαν τα νέα σεισμικά προφίλ με δεδομένα βαθυμετρίας από προηγούμενες διεθνείς αποστολές και χρησιμοποιώντας ηχητικά κύματα δημιούργησαν μια νέα εικόνα του υποθαλάσσιου υπεδάφους. Αναλύοντας τις δομές στον πυθμένα της θάλασσας κατέληξαν ότι το τσουνάμι της μινωικής έκρηξης δεν οφειλόταν μόνο στη ροή των πυροκλαστικών υλικών προς τη θάλασσα, αλλά και στις αστοχίες των πρανών, καθώς μεγάλα τμήματα από την «πλαγιά» του ηφαιστείου παρασύρθηκαν για εκατοντάδες μέτρα και κατέληξαν στο νερό. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ποσότητα του υλικού που κινήθηκε κατά μήκος των ηφαιστειακών δομών κατά τη διάρκεια της έκρηξης ήταν δύο κυβικά χιλιόμετρα, δηλαδή 10 φορές μεγαλύτερη από τον όγκο που μετατοπίστηκε κατά τη διάρκεια του τσουνάμι στο Anak Kraktau της Ινδονησίας το 2018 σκοτώνοντας 437 ανθρώπους.

Τα αποτελέσματα της μελέτης, που χρηματοδοτήθηκε από το GEOMAR Helmholtz Centre for Ocean Research του Κιέλου, δημοσιεύτηκαν πρόσφατα σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό, όπου επισημαίνεται πως «αυτές οι πλευρικές αστάθειες μπορούν να επανενεργοποιηθούν από περιφερειακούς τεκτονικούς σεισμούς, μεγέθους μεγαλύτερου των 7 ρίχτερ, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν στη Σαντορίνη, προκαλώντας καταστροφικά τσουνάμι».

Ηφαιστειακά τσουνάμι

«Τα ηφαιστειακά τσουνάμι έχουν μέχρι σήμερα μελετηθεί ελάχιστα. Η εικονική “ανακατασκευή” της μορφολογίας του πυθμένα είναι ένα βήμα προς την καλύτερη κατανόηση της δημιουργίας τσουνάμι ύστερα από μεγάλες εκρήξεις και δύναται να βοηθήσει στην αναγνώριση των παραμέτρων που επηρεάζουν την ένταση και τον κίνδυνο των τσουνάμι» αναφέρει ο δρ Jens Karstens: «Με την ανάλυσή μας καταφέραμε να δείξουμε ότι οι εναποθέσεις γύρω από τη Σαντορίνη δεν είναι ομοιόμορφες. Στο βόρειο τμήμα της, οι κυματοειδείς μορφές του υποθαλάσσιου πυθμένα δημιουργήθηκαν από πυροκλαστικά ρεύματα ενώ στις άλλες πλευρές παρατηρούνται ενδείξεις ότι αυτές οι δομές των ιζημάτων σχετίζονται με τις αστάθειες των ηφαιστειακών πλαγιών, που πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν ή επανενεργοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της μινωικής έκρηξης. Δεν μπορούμε να ανακατασκευάσουμε την ακριβή δυναμική της μετακίνησης της μάζας, δηλαδή το πόσο γρήγορα τα υλικά ολίσθαιναν κατά μήκος των πλευρών της Σαντορίνης, αλλά τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι συνέβαλαν στη δημιουργία του καταστροφικού μινωικού τσουνάμι» συνεχίζει.

Εκρήξεις μεγάλου όγκου

Από την πλευρά της η αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού, η οποία συμμετείχε στην έρευνα μαζί με την υπ. διδάκτορα Δανάη Λαμπρίδου, εξηγεί πως «εκρηκτικές εκρήξεις μεγάλου όγκου που δημιουργούν καλντέρες, όπως η μινωική έκρηξη της Σαντορίνης, παρέχουν πληροφορίες για την προέλευση των συγκεντρωτικά κατανεμημένων κυματοειδών μορφών που υπάρχουν στον πυθμένα της θάλασσας. Εμείς προτείνουμε ότι μια κλιμακωτή σειρά γεγονότων ευνοεί τον σχηματισμό τους κατά τη διάρκεια εκρήξεων, όπως η ταχεία φόρτιση χαλαρού, μη στερεοποιημένου πυροκλαστικού υλικού στις υποθαλάσσιες παρειές, η ταυτόχρονη αστοχία του υλικού αυτού λόγω της σχετικής σεισμικής δραστηριότητας μεγάλης κλίμακας και η ενεργοποίηση βαθύτερων δομικών στοιχείων σύνθετων κέντρων καλντέρας που ελέγχονται γεωδυναμικά από την τοπική τεκτονική. Η εμφάνιση μεγάλης κλίμακας κυματοειδών μορφών που περιβάλλουν μια υποθαλάσσια ή μερικώς αναδυόμενη καλντέρα είναι πιθανό να αποτελεί ένδειξη προηγούμενων εκρηκτικών εκρήξεων μεγάλης κλίμακας που έχουν εκλύσει δεκάδες έως εκατοντάδες κυβικά χιλιόμετρα μάγματος» λέει.