Καμιά φορά, και αυτό ισχύει και για τη δημοκρατία, η εικόνα που βρίσκεται στο κέντρο του κάδρου μάς εμποδίζει να δούμε τα σημαντικότερα και αποκαλυπτικότερα στοιχεία που υπάρχουν από πίσω. Δεν βοηθά ότι, αμέσως μετά τις εκλογές, η συζήτηση απομακρύνθηκε από την ουσία. Οχι, δεν κινδυνεύει η δημοκρατία, επειδή εισήλθαν στη Βουλή κόμματα που εκπροσωπούν την εθνικιστική έως μιλιταριστική Ακροδεξιά, τη θρησκόληπτη έως οπισθοδρομική Δεξιά και τη δήθεν ριζοσπαστική αλλά απλώς αυταρχική «Αριστερά». Και όχι, δεν αποτελεί πανάκεια, ούτε καν λύση, η θέση διοικητικών και δικαστικών φραγμών στην είσοδο κομμάτων στη Βουλή και στον εν γένει περιορισμό της θεσμικής πολυφωνίας, ακόμα και με «κίνδυνο» να ακούγεται η φωνή των άκρων. Ο πραγματικός κίνδυνος, ακόμα και αν τον προκαλεί ένα αναμφισβήτητο εκλογικό αποτέλεσμα και ένας, συγκυριακός ή μονιμότερος, συσχετισμός κοινωνικών δυνάμεων, ελλοχεύει στην αίσθηση ότι υπάρχει μία μόνο εναλλακτική, μία και μοναδική «αλήθεια», ένας και απόλυτα καθαρός δρόμος για τη χώρα. Οσοι επιθυμούν κάτι άλλο, μια παραλλαγή της προσφερόμενης «κανονικότητας», δεν είναι και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «εχθροί του λαού»: η καλόπιστη αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων δυναμώνει τη δημοκρατία.

Η μονολιθικότητα δεν επιβάλλεται μόνο μέσω προπαγάνδας – ανήκω σε εκείνους που δεν αποδίδουν στην «επικοινωνιακή διαχείριση», πόσο μάλλον σε χειραγώγηση εικόνας ή γεγονότων, την κυριαρχία της σημερινής κυβέρνησης. Δημοκρατική απίσχναση έχουμε, πιστεύω, και όταν ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» -μια κυρίαρχη κυβέρνηση, μια καθαρή έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, μια σχετικά αισιόδοξη εικόνα για την οικονομία και τη διεθνή θέση της χώρας – μας εμποδίζει να δούμε την υπαρκτή άλλη όψη των πραγμάτων. Ενα αναξιόπιστο κράτος, όπως αναδεικνύεται, μεταξύ πολλών άλλων, από τη διαιώνιση της έλλειψης αξιοκρατίας, συντάξεις και γενικώς υποχρεώσεις του κράτους που αργούν παρά τις εξαγγελίες και τις υποσχέσεις, εκτεταμένη φοροδιαφυγή παρά την πρόοδο στην ψηφιοποίηση. Μια αργή και επιλεκτική δικαιοσύνη: πολύ χαρακτηριστικό είναι το τελευταίο επεισόδιο της «υπόθεσης Γεωργίου», παρά την απόσυρση, την ύστατη στιγμή, της πολλοστής αίτησης για συνέχιση της δίωξης από το ίδιο το κράτος ενός λειτουργού που το τίμησε. Μια διαρκής αναβολή ή ατολμία μπροστά στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις: η σημερινή κυβέρνηση συνεχίζει την αδιέξοδη τακτική εξίσωσης των μεταρρυθμίσεων με τεχνικές/διαχειριστικές αλλαγές. Μια υποβάθμιση κρίσιμων υποχωρήσεων του κράτους δικαίου: η ασφάλεια των συνόρων δεν δικαιολογεί τη στάση που έδειξαν οι ελληνικές αρχές, και αποδεικνύουν όλο και περισσότερα διεθνή μέσα και οργανισμοί, στο τραγικό ναυάγιο της Πύλου.

Υπάρχουν διεθνή παραδείγματα για το πού μπορεί να οδηγήσει η εθελοτυφλία ή η μονομερής θέαση της πραγματικότητας. Στη Γαλλία, το χάρισμα, και το «όραμα», ενός δημοκράτη προέδρου νανούρισαν ένα τμήμα της κοινωνίας και εξαγρίωσαν ένα άλλο, που βιώνει ως όλο και πιο αβάστακτες τις ανισότητες, την γκετοποίηση, την αστυνομική βία, την υπεροψία των κυβερνώντων: η «απάντηση» με τυφλή βία είναι αδικαιολόγητη, αλλά όχι η αίσθηση αποκοπής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η νίκη της δημοκρατίας επί του ανθρώπου που έσπειρε τη διχόνοια, τον φανατισμό, την οπισθοδρόμηση στην καρδιά του κράτους και της κοινωνίας δεν είναι πλήρης: εκλογικά μόνο ηττήθηκε ο Τραμπ, ο σπόρος του κάρπισε σε εκατομμύρια πολίτες, στη λογική των θεσμών, στις ανατριχιαστικές αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Η ελληνική δημοκρατία είναι, παρ’ όλα τα προβλήματά της, πιο ισχυρή: ας μην την καταστήσουμε εύθραυστη από αδράνεια.