Πού πηγαίνει η Αριστερά από εδώ και πέρα; αναρωτιούνται διανοητές σε όλη την Ευρώπη. Η άνοδος λαϊκιστικών κομμάτων, η ενίσχυση της Κεντροδεξιάς αλλά και της Ακροδεξιάς στις περισσότερες χώρες διαμορφώνουν ένα νέο σκηνικό στη γηραιά ήπειρο. Ο Κέινς έλεγε πως όταν αλλάζουν οι συνθήκες, πρέπει να αλλάζουν και οι πολιτικοί συσχετισμοί. Υπάρχει απάντηση στη δημοφιλή ρήση που συχνά αποδίδεται στον φιλόσοφο Φρέντερικ Τζέιμσον: «Είναι ευκολότερο να φανταστείς το τέλος του κόσμου από το τέλος του καπιταλισμού;». Ή για το παράπονο του θεωρητικού της κουλτούρας Μαρκ Φίσερ για τη μονιμότητα του «καπιταλιστικού ρεαλισμού» – δηλαδή της ιδέας ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό; Η συζήτηση έχει ξεκινήσει για μια κρίση στη Σοσιαλδημοκρατία και την Αριστερά που φαίνεται να διαρκεί. Μέσα στις νέες συνθήκες, στις οποίες συμβάλλουν και τα τεχνολογικά άλματα, θα μπορέσει η Αριστερά να βρει μια βιώσιμη απάντηση;

«Eλευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη»

«Η Αριστερά βασίζεται στην ιδέα του Διαφωτισμού για την ανθρώπινη πρόοδο – στην πεποίθηση ότι το μέλλον μας είναι στα χέρια μας και ότι πρέπει να συμμετέχουμε» εξηγεί ο ιστορικός Χουάν Σισίνιο Πέρεθ Γκαρσόν, ο οποίος έχει γράψει βιβλία για την ιστορία της Αριστεράς, ιδιαίτερα στην Ισπανία. «Εχει τις ρίζες της στο σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης “Eλευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη”, αν και η Δεξιά είχε μεγαλύτερη επιτυχία στην κεφαλαιοποίηση της έννοιας της ελευθερίας» προσθέτει. «Ο σοσιαλδημοκρατικός πραγματισμός επέλεξε να αποδεχθεί την ελεύθερη αγορά, τη φιλελεύθερη δημοκρατία και το εθνικό πλαίσιο. Εχει μάθει ότι η επαναστατική βία δεν προωθεί τα διαρκή κοινωνικά επιτεύγματα γρηγορότερα από ό,τι μέσω των δημοκρατικών διαύλων».

«Περισσότερο από τη φαντασία, αυτό που χρειάζεται είναι η αίσθηση της δικαιοσύνης» λέει η φιλόσοφος Λόρα Λεβαντό στη «Liberation». «Η δικαιοσύνη είναι μια επείγουσα απαίτηση, ειδικά όταν υπάρχει ανισότητα, επισφάλεια, εκμετάλλευση και αποκλεισμός. Αυτό που αναμένεται από τους λεγόμενους “αριστερούς” είναι να μην ξεπουληθούν στο κεφάλαιο, να του αντισταθούν και να μην υποκύψουν στις επιταγές του για εμπορευματοποιημένη δημιουργικότητα και φαντασία».

Η Σοσιαλδημοκρατία σε κρίση

Ας πάρουμε την κρίση στο εσωτερικό της Σοσιαλδημοκρατίας. Πολλοί την αποδίδουν στο γεγονός ότι έχει χάσει την ουσία της, εγκαταλείποντας τις πεποιθήσεις της με την αργή προσχώρηση στην οικονομική παγκοσμιοποίηση. Αυτή η διάβρωση επιταχύνθηκε μετά τη νεοφιλελεύθερη επανάσταση υπό την ηγεσία του Ρέιγκαν και της Θάτσερ τη δεκαετία του 1980, η οποία συνέπεσε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. «Ωστόσο, αν αυτές ήταν οι κύριες αιτίες, θα είχαμε παρατηρήσει τη μετακίνηση του προοδευτικού εκλογικού σώματος προς τα κόμματα που βρίσκονται στα αριστερά της Σοσιαλδημοκρατίας, κάτι που συμβαίνει μόνο σε μικρό βαθμό» παρατηρεί ο πολιτικός επιστήμονας Πολ Χέδερφιλντ στην «Corriere della Sera». Σε κάθε περίπτωση, γινόμαστε μάρτυρες μιας σταδιακής εξαφάνισης του κράτους πρόνοιας, το οποίο θα μπορούσε να εκληφθεί ως ο λόγος ύπαρξης αυτής της τάσης. «Η Σοσιαλδημοκρατία θα βρίσκεται σε κρίση αν δεν αναπτυχθούν νέες ιδέες διατηρώντας παράλληλα την ουσία της ιδεολογίας» προειδοποιεί ο κοινωνιολόγος Μανουέλ Καστέλς. Και ποια είναι η ουσία; «Το κράτος πρόνοιας και η σχέση του με τον συνδικαλισμό». Για τον πορτογάλο κοινωνιολόγο, οι νέες ιδέες δεν προέρχονται από τα κόμματα, αλλά μάλλον από τα κοινωνικά κινήματα. Ως εκ τούτου, θεωρεί απαραίτητο να ενσωματωθούν.

Ενα μελλοντικό κράτος πρόνοιας – ή ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο – δεν πρέπει να αντιγραφεί από το προηγούμενο, το οποίο άνθισε στην ευρωπαϊκή μεταπολεμική περίοδο, όπου η μείωση των ανισοτήτων συνδυάστηκε με συνεχή οικονομική ανάπτυξη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα δεν μπορείτε να βασίζεστε στα συνδικάτα για να αποτελέσουν μια ισχυρή βάση, όπως έκαναν τον 20ό αιώνα, προσθέτει ο Καστέλς. Αντίθετα, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα αναδυόμενα κινήματα – όπως οι ΛΟΑΤΚΙ, οι αντιρατσιστικές και φεμινιστικές συλλογικότητες. Η πολιτική διαφάνεια και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να εμβαθύνουν, ενώ η κλιματική αλλαγή και η τεχνολογική επανάσταση πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά μέτωπο. Ισως θα πρέπει να εξεταστεί η έννοια του «βασικού εισοδήματος», καθώς οι μηχανές αναλαμβάνουν αρκετές θέσεις εργασίας.

 

Η αναγνώριση της διαφορετικότητας

«Η Αριστερά ήθελε να βοηθήσει υλικά τις μειονότητες, ακριβώς με το να εργάζεται για τη μείωση της ανισότητας και έτσι να ενσωματώσει τους ανθρώπους ως πλήρεις πολίτες. Η πιο σύγχρονη Αριστερά, από την άλλη πλευρά, εστιάζει στην αναγνώριση – ιδιαίτερα στην αναγνώριση της διαφορετικότητας» εξηγεί ο Μαρκ Λίλα, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. «Αυτό που τίθεται είναι ένα ψεύτικο δίλημμα: οι μειονότητες υπερεκπροσωπούνται μεταξύ των εργατικών τάξεων και, αντίστροφα, το ποσοστό των εργατικών τάξεων είναι υψηλότερο μεταξύ των φυλετικών μειονοτήτων», υποστηρίζει ο Ερίκ Φασίν, καθηγητής Κοινωνιολογίας και Σπουδών Φύλου στο Πανεπιστήμιο Paris 8. «Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αντιταχθεί κανείς στην πολιτική της αναγνώρισης και της αναδιανομής». Θεωρεί ότι υπερσυντηρητικές φιγούρες όπως ο Τραμπ ή η Λεπέν ενδιαφέρονται πρωτίστως για τη διαίρεση των πολιτών ανάλογα με την τάξη, τη φυλή, το φύλο ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Πιστεύει ότι η Αριστερά πρέπει να απορρίψει αυτές τις ψευδείς αφηγήσεις. Σύμφωνα με τη φιλόσοφο Νάνσι Φρέιζερ, το δίλημμα μεταξύ της αναδιανομής του πλούτου και της κοινωνικοπολιτισμικής αναγνώρισης είναι υπαρκτό… αν και δεν είναι υποχρεωτικό να πάρει κανείς θέση. Αντίθετα, είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν συνασπισμοί για να απαντήσουμε μέσω «πολλαπλών και αλληλένδετων» οδών στις «πολλαπλές και αλληλένδετες» αδικίες στην οικονομική και πολιτιστική σφαίρα.