Στις 18 Μαΐου του 1948, με εντολή της ελληνικής κυβέρνησης, ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος αναχωρούσε με αεροπλάνο για την Ιταλία έχοντας αναλάβει μια μυστική αποστολή: να φέρει πίσω τις ελληνικές αρχαιότητες που είχαν κλαπεί κατά την περίοδο της Kατοχής από τους ιταλούς και γερμανούς κατακτητές.

Μαζί του είχε μεταφρασμένη τη λίστα με τις καταγεγραμμένες κλοπές, ενώ λίγο αργότερα έγραφε προς τον έλληνα πρόξενο στη Νάπολι: «Σας έστειλα συνημμένα τα δικαιολογητικά του μεγάλου κιβωτίου.

Πιστεύω ότι είναι καλύτερο να στείλετε το κιβώτιο με το “Νέα Ελλάς” υπό την ατομική φροντίδα του πλοιάρχου διότι πρόκειται περί πολυτίμου περιουσίας του Δημοσίου…».

Αυτό το κιτρινισμένο από τον χρόνο χειρόγραφο είναι ένα από τα άγνωστα ντοκουμέντα, αδημοσίευτα τεκμήρια μεγάλης αξίας, που «διηγούνται» τη μακρά ιστορία της ελληνικής Ομογένειας στη Νάπολι και φυλάσσονται πλέον στα Γενικά Αρχεία της Ιταλίας.

Ντοκουμέντα

Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται έγγραφα όπως ο κατάλογος με τα ονόματα των ελλήνων δωσιλόγων που είχε καταρτιστεί από τις συμμαχικές δυνάμεις που κυβέρνησαν τη Νάπολι το 1943, αλλά και η λίστα με τα ονόματα των Ιταλών που διέπραξαν σφαγές στην κατοχική Ελλάδα.

Μέσα από εκατοντάδες σελίδες γραμμένες με μελάνι, επίσημα τηλεγραφήματα και απόρρητες αναφορές, ζωντανεύουν άγνωστες πτυχές της ελληνικής ιστορίας: σκηνές από τη ζωή της ελληνικής κοινότητας στην Ιταλία του Μουσολίνι, ντοκουμέντα για τις προσπάθειες των ομογενών να διατηρήσουν την ταυτότητά τους εν μέσω διωγμών από το φασιστικό καθεστώς, λογοκριμένη αλληλογραφία μεταξύ των εκτοπισμένων Ελλήνων και άλλα πολύτιμα τεκμήρια που καλύπτουν χρονικά περισσότερο από έναν αιώνα.

Τα αρχεία ανήκαν στην οικογένεια Τυπάλδου, μέλη της οποίας διετέλεσαν πρόξενοι στη Νάπολι από το 1861 ως το 1970.

Κατασχέσεις.

«Τα αρχεία διηγούνται όλη την ιστορία της Ομογένειας στη Νάπολι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όμως, έχουν όσα αφορούν την ευαίσθητη περίοδο του φασισμού στην Ιταλία και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», λέει ο ιστορικός και πανεπιστημιακός καθηγητής στην Ιταλία Γιάννης Κορίνθιος, ο οποίος έχει επιμεληθεί το αρχείο.

«Τα προβλήματα της ελληνικής κοινότητας με τον Μουσολίνι είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1923.

Τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς βομβάρδισε την Κέρκυρα και άλλαξε όλα τα ελληνικά τοπωνύμια στην Ιταλία, όπως την περίφημη Οδό των Ελλήνων στη Νάπολι. Με την κήρυξη του πολέμου, τον Οκτώβριο του 1940, οι Ελληνες εκτοπίζονται, οι περιουσίες τους κατάσχονται και οι Τυπάλδοι φυγαδεύονται στην Ελλάδα μέσω Τεργέστης.

Η ελληνική αδελφότητα στη Νάπολι, που είχε δημιουργηθεί το 1534, διέθετε σημαντική περιουσία – κατείχε πολυκατοικίες στο κέντρο της πόλης, οι περισσότερες από τις οποίες βομβαρδίστηκαν στη συνέχεια από τους Συμμάχους.

Στα συγκεκριμένα αρχεία περιλαμβάνονται πολύ σημαντικές, λεπτομερείς πληροφορίες για αυτά τα γεγονότα.

Στον φάκελο συγκαταλέγεται, επίσης, το Αρχείο των Συμμάχων από την περίοδο που κυβέρνησαν τη Νάπολι, οπότε μαθαίνουμε αναλυτικά στοιχεία για τις κατασχέσεις, τις πολεμικές αποζημιώσεις, τις προσπάθειες επιστροφής των περιουσιών στους έλληνες κατόχους τους, από τις οποίες βέβαια δεν είχε μείνει σχεδόν τίποτα.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της οικογένειας Γιαννοπούλου από την Παραμυθιά Θεσπρωτίας, η οποία είχε ανοίξει μαζί με τον Βούλγαρη – τον ιδρυτή του μετέπειτα διάσημου οίκου Bvlgari – ένα κοσμηματοπωλείο στον πιο κεντρικό δρόμο της Νάπολι.

Ο Βούλγαρης είχε φροντίσει να πάρει την ιταλική υπηκοότητα και οι δυνάμεις του Μουσολίνι δεν τον πείραξαν, όμως οι Γιαννόπουλοι έχασαν τελικά τα πάντα», λέει ο καθηγητής.

Στρατιωτικός εφημέριος.

Ανάμεσα στις ιστορίες που ξεχωρίζουν είναι αυτή του κρητικού ιερέα της ελληνικής Εκκλησίας.

«Ηταν ο Βενέδικτος Κατσανεβάκης, μια φοβερή μορφή, παπάς επί σχεδόν 30 χρόνια στην εκκλησία της ελληνικής αδελφότητας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου έγινε στρατιωτικός εφημέριος, με αποτέλεσμα να μπαινοβγαίνει άνετα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στα αρχεία περιλαμβάνεται και μια ζωγραφιά τού αυτοσχέδιου άμβωνα που είχαν φτιάξει οι κρατούμενοι για να κάνει λειτουργίες.

Εμπαινε, λοιπόν, στα στρατόπεδα και αξιοποιώντας την εξαιρετική μνήμη που είχε μάθαινε απ’ έξω τα ονόματα όλων των ελλήνων κρατουμένων και τα έστελνε στην Ελλάδα. Πέθανε το 1961 και τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Κρήτη», αναφέρει ο κ. Κορίνθιος.

Στο συμμαχικό αρχείο διαβάζουμε, επίσης, τα ονόματα όλων των ελλήνων αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και τις αξιολογήσεις των Συμμάχων για καθέναν από τους Ελληνες που βρίσκονταν στην Ευρώπη και ήθελαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Η ιστορία ενός ολόκληρου αιώνα ξετυλίγεται μέσα από εκατοντάδες σελίδες, που πλέον είναι προσβάσιμες στους επισκέπτες των Γενικών Αρχείων της Ιταλίας στη Νάπολι.