Η δημοφιλία της λέξης «ραστώνη» οφείλεται, χωρίς αμφιβολία, στο κλισέ που συνοδεύει τα ρεπορτάζ του καλοκαιριού. Στα νέα ελληνικά, είναι συνώνυμη της ραθυμίας και της νωθρότητας, όμως πίσω από το επίθετο «θερινή» η λέξη κερδίζει κάτι από την αρχαία θετική της ενέργεια, από την ιερότητά της: η τεμπελιά πλάι στη θάλασσα, η ευκολία των άδειων πόλεων, ο ελεύθερος χρόνος που λειτουργεί ανακουφιστικά για σώματα και μυαλά που έχουν εξουθενωθεί όλη την προηγούμενη περίοδο και διεκδικούν σχεδόν θεσμοθετημένα μερικές μέρες ηρεμίας για να αντέξουν έναν ακόμη χρόνο. Με ντεκόρ τον ήχο από τα τζιτζίκια και τα κλιματιστικά, η ανάπαυλα του καλοκαιριού μοιάζει με συλλογική απόδραση από την πραγματικότητα – για όσο διαρκούν «τα μπάνια του λαού» τίποτα άλλο δεν έχει σημασία παρά μόνο οι «μπαταρίες που φορτίζουν». Οχι γιατί, όπως είπε ο Ουμπέρτο Εκο, τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού δεν υπάρχουν ειδήσεις, αλλά γιατί επιλέγουμε να μην τους δίνουμε σημασία. Είναι ευκολότερο να προσποιούμαστε ότι η δική μας ακινησία σταματάει, για όσο διαρκεί μια βουτιά, και τον ρου της Ιστορίας.

Σημαντικά γεγονότα. Οι ήσυχες μέρες του Αυγούστου είναι κοινή αυταπάτη πολιτικών και πολιτών, γιατί δεν είναι λίγοι οι Αύγουστοι που θα μείνουν για πάντα σημειωμένοι στα ημερολόγια για γεγονότα που δεν λογάριασαν την καλοκαιρινή συνθήκη και όντως άλλαξαν τον κόσμο: όσοι τρέξουν, για παράδειγμα, την επόμενη εβδομάδα να δουν το «Oppenheimer» του Κρίστοφερ Νόλαν στο σινεμά ξέρουν πως τον Αύγουστο του ’45 έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι οι βόμβες που έφτιαξε ο επιστήμονας που υποδύεται ο Κίλιαν Μέρφι. Στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση, ακόμα και ο δημιουργός των πιο ορθόδοξα πασοκικών καλοκαιριών ζύγισε λάθος τα πράγματα: αρνήθηκε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές το καλοκαίρι του 1987 έπειτα από μια σοβαρή ανοιξιάτικη ελληνοτουρκική κρίση και έναν καύσωνα με θύματα (τις οποίες πολύ πιθανόν να κέρδιζε), αφήνοντας τους πολίτες στις παραλίες, για να μην του γυρίσει η διακοπή των διακοπών μπούμερανγκ – υπολόγισε όμως χωρίς τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο Κοσκωτά, που ξεκίνησαν λίγους μήνες αργότερα, και τελικά οδήγησαν το κόμμα του εκτός κυβέρνησης. Οι αυταπάτες του Αυγούστου διαλύθηκαν στις αυταπάτες του 2015, με τις τηλεοράσεις ανοιχτές στη Βουλή, μέχρι τα ξημερώματα, για να αποφασιστεί η ψήφιση του τρίτου προγράμματος στήριξης. Μόλις πριν από έναν χρόνο, αντί για κατασκοπικό μυθιστόρημα στην παραλία, οι παρέες κουβέντιαζαν την καταγγελία του Νίκου Ανδρουλάκη για παράνομη παρακολούθηση, η οποία οδήγησε στην αποκάλυψη ενός ευρύτερου δικτύου παρακολουθήσεων μέσω Predator και ΕΥΠ και ως εκ τούτου σε μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις της προηγούμενης τετραετίας για την κυβέρνηση – και ας μην καταγράφηκε ως τέτοια δημοσκοπικά. Φέτος, η δολοφονία του 29χρονου Μιχάλη Κατσουρή από ακροδεξιούς οπαδούς της Ντιναμό Ζάγκρεμπ άνοιξε συζήτηση για τις επιχειρησιακές αδυναμίες και τις λανθασμένες εκτιμήσεις της ΕΛ.ΑΣ., αλλά, ενόψει και της νέας ποδοσφαιρικής σεζόν, επικαιροποίησε τη συζήτηση για την αθλητική βία και οδήγησε στην ενεργοποίηση του ισχύοντος (από τη δολοφονία του Αλκη Καμπανού) νομοθετικού πλαισίου για τους συνδέσμους. Οι αποφάσεις του Αυγούστου επηρεάζουν εκείνες του Σεπτεμβρίου, ακόμα κι αν ο τρόπος με τον οποίο το κάνουν δεν είναι εξαρχής δεδομένος.

Η κουλτούρα του νότου. Γιατί, έστω κι αν τα παθήματα του Αυγούστου δεν ξεχνιούνται, στην πραγματικότητα καμία επικαιρότητα δεν καταφέρνει να κερδίσει οριστικά την θερινή ραστώνη, η οποία αποτελεί για δεκαετίες εμπεδωμένη συνήθεια των λαών της Μεσογείου. Συνυφασμένη με την κουλτούρα του Νότου, έχει ποτίσει την κοινωνική ζωή σε τέτοιον βαθμό, ώστε όλοι να προσμένουν καρτερικά την πρώτη μέρα των αυγουστιάτικων διακοπών. Το ίδιο ισχύει και τον κρατικό μηχανισμό, που κατεβάζει ταχύτητες με το που το ημερολόγιο γυρίσει στον Αύγουστο – με αποκορύφωμα τις ημέρες γύρω από τον Δεκαπενταύγουστο, όπου οι εναπομείναντες στις πόλεις γυρνούν και παρκάρουν σε άδειους δρόμους, διανύοντας αποστάσεις, που σε συνθήκες ημερολογιακής κανονικότητας και κίνησης διαρκούν περίπου 45 λεπτά, σε ένα μόλις τέταρτο. Οι αδειούχοι έχουν αφήσει πίσω τους προσωπικό ασφαλείας, οι δημόσιες υπηρεσίες ευλογούν το gov.gr, οι φαρμακοποιοί υποκαθιστούν το ιατρικό προσωπικό που πάει διακοπές. Προληπτικές εξετάσεις δεν γίνονται σχεδόν ποτέ τον Αύγουστο και οι λίγοι γιατροί που μένουν πίσω γνωρίζουν πολύ καλά πως, για να εμφανιστεί κάποιο περιστατικό στα επείγοντα ενός νοσοκομείου τις μέρες που όλοι εμφανίζονται στις παραλίες, τότε τα πράγματα είναι όντως σοβαρά. Ανάγκη και κίνδυνος μαζί, χέρι-χέρι, σε ένα φαινομενικά ειδυλλιακό καλοκαιρινό τοπίο, στο οποίο τίποτα που να προσομοιάζει σε εργασία δεν ολοκληρώνεται (εκτός της αθόρυβης, αλλά πάντα παρούσας απασχόλησης «σεζόν») και κανείς δεν δείχνει έστω και μία υποψία διάθεσης για να συνεχίσει τη ρουτίνα της καθημερινότητάς του. Από την άλλη, το ενδιαφέρον με την ανάπαυλα είναι πως τη διεκδικούν πια ως δικαίωμα οι νεότερες γενιές: οι υπάλληλοι που ανήκουν στη γενιά Z όχι μόνο απαιτούν να δουλεύουν μόνο για το χρονικό διάστημα που αναγράφεται στη σύμβαση που έχουν υπογράψει, αλλά δεν σηκώνουν τηλέφωνα ούτε απαντούν σε μέιλ από τη δουλειά όταν βρίσκονται σε άδεια – κι ας έχουν περισσότερες τύψεις από τους μεγαλύτερους γι’ αυτή τους την επιλογή, όπως δείχνει μια τελευταία αμερικανική έρευνα.

Προσωπικό ασφαλείας

Στην εποχή των αλλεπάλληλων κρίσεων, οι πολιτικοί λειτουργούν όπως οι γιατροί: αφήνουν πίσω τους ένα υποτυπώδες προσωπικό ασφαλείας, στέλνοντας τους συνεργάτες τους διακοπές σε βάρδιες, και (αν είναι ευσυνείδητοι) δεν κλείνουν ποτέ το κινητό τους, ώστε να μπορούν να παρέμβουν δημόσια ακόμα και τη στιγμή που κάνουν ηλιοθεραπεία. Σε επίπεδο επικοινωνίας, βέβαια, η ανάπαυλα βολεύει – δείχνει στην πράξη πως «άνθρωποι είναι κι αυτοί» και τον Αύγουστο κάνουν μπάνια, όχι πολιτικό προγραμματισμό για το φθινόπωρο. Επιτρέπεται όμως ο κρατικός μηχανισμός μιας χώρας, ανεξαρτήτως του κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία, να κατεβάζει ρολά λόγω καλοκαιρινών διακοπών; Αν γινόταν δέκα χρόνια πριν, η ίδια συζήτηση θα είχε λειτουργήσει υπέρ εκείνων που παρουσίαζαν μια τεμπέλικη και ξεχαρβαλωμένη εικόνα του ευρωπαϊκού Νότου για να δικαιολογήσουν τις πολιτικές αποφάσεις που έλαβαν. Σήμερα, δεν απασχολεί το ίδιο τις Βρυξέλλες, απασχολεί όμως τα κόμματα της αντιπολίτευσης, που αποδίδουν έλλειψη προετοιμασίας και συντονισμού εκ μέρους της κυβέρνησης εν μέσω καλοκαιριού – αντίστοιχες επιθέσεις γίνονται και στο αφήγημα του «επιτελικού κράτους», είτε πρόκειται για επιχειρησιακά λάθη της ΕΛ.ΑΣ. είτε για ανακοινώσεις που δεν βγήκαν στην ώρα τους για τη φωτιά στο βυτιοφόρο που έκοψε για ώρα την κυκλοφορία στην Εθνική Οδό Αθηνών – Κορίνθου. Κι ας είναι η θερινή ραστώνη διαχρονική, την κρίσιμη στιγμή είναι πάντα πρόβλημα μόνο των κυβερνώντων. Πρόβλημα και λύση μαζί, γιατί πέραν των έκτακτων καταστάσεων, το κοινωνικό ξέσπασμα συνήθως διαρκεί όσο απέχει η πετσέτα από τη θάλασσα.

Η κλιματική κρίση. Αυταπάτη, πολιτισμική συνθήκη, ευχή και κατάρα μαζί: αν κάτι είναι η θερινή ραστώνη, είναι σίγουρα πανίσχυρη. Ποια είναι η μοναδική πραγματική απειλή για τις (τουλάχιστον) τριάντα μέρες «χαλαρής» εποχικής κανονικότητας; Το ίδιο το θέρος, που αντεπιτίθεται στις ανθρώπινες παρεμβάσεις: η κλιματική κρίση τα τελευταία χρόνια αυξάνει την πυκνότητα και τη σφοδρότητα των πυρκαγιών στις μεσογειακές χώρες, εκεί όπου η ζωή κυλάει πιο αργά τους μήνες με τη ζέστη, με ακραίους καύσωνες να προϊδεάζουν για τα επόμενα καυτά καλοκαίρια. Πολλές φωτιές πέρυσι και φέτος έσβησαν στη θάλασσα, γιατί δεν κατέστη δυνατό να ελεγχθούν – σίγουρα δεν υπάρχει ξεκούραση όταν γυρίζεις άρον-άρον για να βρεις το σπίτι σου στάχτες. Το μόνο που καταστρέφει την ανάπαυλα είναι η αίσθηση πως δεν υπάρχει χώρος να την απολαύσεις με ασφάλεια.