Απόλυτη προσήλωση. Μάτια που γυαλίζουν. Μονοσύλλαβες απαντήσεις. Ο σταθερός ήχος των μπιπ που προέρχονται από ένα smartphone. Είναι μια οικεία σκηνή για τους γονείς σε όλο τον κόσμο καθώς παλεύουν με τη συνεχή χρήση του Διαδικτύου από τα παιδιά τους. Απλώς ρωτήστε τη Βέρα Τζούροβα: όταν ο δεκάχρονος εγγονός της βρίσκεται μπροστά σε μια οθόνη «δεν υπάρχει πια τίποτα γύρω του, ούτε καν η γιαγιά», είπε η ευρωπαία επίτροπος, αρμόδια για τη διαφάνεια, σε εκδήλωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο.

Διάφορες χώρες κάνουν τώρα τα πρώτα βήματα για να περιορίσουν την υπερβολική – και δυνητικά επιβλαβή – χρήση μεγάλων πλατφορμών κοινωνικών μέσων όπως το Facebook, το Instagram και το TikTok από τα παιδιά. Η Κίνα θέλει να περιορίσει τον χρόνο οθόνης στα 40 λεπτά για παιδιά ηλικίας κάτω των οκτώ ετών, ενώ η Πολιτεία της Γιούτα στις ΗΠΑ έχει επιβάλει ψηφιακή απαγόρευση για ανηλίκους και γονική συναίνεση για χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η Γαλλία έχει στοχεύσει κατασκευαστές, απαιτώντας από αυτούς να εγκαταστήσουν ένα σύστημα γονικού ελέγχου που θα μπορεί να ενεργοποιηθεί όταν η συσκευή ανοίξει.

Τσουχτερά πρόστιμα

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει τα δικά της σχέδια, γράφει το Politico. Κάνει τολμηρά βήματα με τον Νόμο για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες που, από το τέλος αυτού του μήνα, θα αναγκάσει τις μεγαλύτερες διαδικτυακές πλατφόρμες – TikTok, Facebook, YouTube – να ανοίξουν τα συστήματά τους σε έλεγχο από την Κομισιόν και να αποδείξουν ότι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να εξασφαλίσουν ότι τα προϊόντα τους δεν βλάπτουν τα παιδιά. Η ποινή για μη συμμόρφωση; Ενα τσουχτερό πρόστιμο έως και 6% των παγκόσμιων ετήσιων εσόδων των εταιρειών.

Η ακριβής σχέση μεταξύ της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της ψυχικής υγείας των εφήβων συζητείται. Οι ψηφιακοί γίγαντες βγάζουν χρήματα όταν προσελκύουν την προσοχή μας και τη διατηρούν όσο το δυνατόν περισσότερο, κερδίζοντας στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας χρήματα από τους διαφημιζόμενους. Το διαρκές σερφάρισμα στο Διαδίκτυο, η ανατροφοδότηση από likes ή ειδοποιήσεις προκαλούν διαρκώς διέγερση που μιμείται την επίδραση που έχουν οι λεγόμενοι κουλοχέρηδες στην καλωδίωση του εγκεφάλου μας.

Οι αρνητικές συνέπειες

Πρόκειται για εθισμό που είναι δύσκολο να τον διαχειριστούν ακόμα και οι ενήλικες. Το ανησυχητικό είναι ότι για τους ευάλωτους νέους αυτή η έλξη έχει πολύ πραγματικές και αρνητικές συνέπειες: άγχος, κατάθλιψη, προβλήματα εικόνας σώματος και κακή συγκέντρωση. Μεγάλες έρευνες ψυχικής υγείας στις ΗΠΑ έχουν εντοπίσει αξιοσημείωτη αύξηση τα τελευταία 15 χρόνια στα ψυχολογικά προβλήματα των εφήβων, μια τάση που συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Μεταξύ αυτών: σκέψεις αυτοκτονίας, κατάθλιψη, αλλά και δυσκολίες στον ύπνο. Αυτή η τάση είναι πιο έντονη μεταξύ των έφηβων κοριτσιών. Ταυτόχρονα, η χρήση smartphone έχει επεκταθεί ακόμα και σε μικρότερες ηλικίες.

Ο Ελία Αμπί-Τζαούντ, ψυχίατρος και ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, περιγράφει πώς παρατήρησε την επίδραση από πρώτο χέρι όταν εργαζόταν σε ψυχιατρική μονάδα για παιδιά και εφήβους, ξεκινώντας το 2015. «Παρακολούθησα τη δραματική αύξηση των προβλημάτων μεταξύ των εφήβων», λέει. Παρατήρησε «κάθε είδους συναισθηματικές διαταραχές, κατάθλιψη, άγχος – αλλά για να φτάσουν στο περιβάλλον του νοσοκομείου, μιλάμε για αυτοκτονία. Και ήταν πολύ εντυπωσιακό να το βλέπεις». Η μεγαλύτερη ανησυχία του; Η στέρηση ύπνου – και οι εναλλαγές της διάθεσης καθώς και οι κακές σχολικές επιδόσεις που τη συνοδεύουν. «Πιστεύω ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας έχει χρόνια στέρηση ύπνου», καταλήγει, αποδίδοντάς τη στη χρήση smartphone και μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ο σκεπτικισμός

Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που τα αντιμετωπίζουν όλα αυτά με σκεπτικισμό. «Τη δεκαετία του 1940, υπήρχαν ανησυχίες για τον εθισμό των παιδιών στο ραδιόφωνο. Στη δεκαετία του 1960 ήταν ο εθισμός στην τηλεόραση. Τώρα έχουμε εθισμό στο τηλέφωνο. Οπότε νομίζω ότι το ερώτημα είναι: Είναι τώρα διαφορετικό; Και αν ναι, πώς;», ρωτά η Εϊμι Ορμπεν από τη Μονάδα Γνώσης και Επιστημών του Εγκεφάλου του Συμβουλίου Ιατρικής Ερευνας του Ηνωμένου Βασιλείου στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Δεν απορρίπτει τις πιθανές βλάβες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά υποστηρίζει μια διαφοροποιημένη προσέγγιση σε πιο ευάλωτα άτομα και στις συγκεκριμένες πλατφόρμες και λειτουργίες που μπορεί να είναι πιο επικίνδυνες. Επαινεί πάντως τους νέους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που θα επιτρέψουν στους ερευνητές για πρώτη φορά να πάρουν στα χέρια τους δεδομένα που συνήθως είναι θαμμένα βαθιά μέσα στους διακομιστές της εταιρείας.

«Δεν θα υποστούν όλα τα παιδιά βλάβη εξαιτίας των κινδύνων από τη χρήση smartphones και κοινωνικών μέσων», δήλωσε η Πάτι Βάλκενμπουργκ, επικεφαλής του Κέντρου Ερευνας για τα Παιδιά, τους Εφήβους και τα ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ, σε εκδήλωση της Επιτροπής τον περασμένο μήνα. «Αλλά για τους ανηλίκους πρέπει να υιοθετήσουμε την αρχή της προφύλαξης. Το γεγονός ότι μπορεί να προκληθεί βλάβη θα πρέπει να είναι αρκετό για να δικαιολογήσει μέτρα για την πρόληψη ή τον μετριασμό του πιθανού κινδύνου».