Ο πυρηνικός πόλεμος έχει επιστρέψει στη σφαίρα της δημόσιας συζήτησης για πρώτη φορά εδώ και μια γενιά.

Δεν είναι μόνο η επιτυχία της ταινίας «Οπενχάιμερ» για τη ζωή του δημιουργού της πυρηνικής βόμβας στους κινηματογράφους: Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι αξιωματούχοι της χώρας έχουν διατυπώσει πυρηνικές απειλές. Η Ρωσία έχει επίσης αναστείλει τη συμμετοχή της σε μια συνθήκη ελέγχου πυρηνικών όπλων με τις ΗΠΑ. Η Βόρεια Κορέα εκτόξευσε επιδεικτικούς πυραύλους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που εκσυγχρονίζουν τα πυρηνικά τους όπλα, κατέρριψαν ένα αερόστατο επιτήρησης από την Κίνα, η οποία χτίζει το δικό της ατομικό οπλοστάσιο.

«Η απειλή της πυρηνικής χρήσης σήμερα, πιστεύω, είναι τόσο υψηλή όσο ήταν οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην πυρηνική εποχή» δηλώνει στους «New York Times» η Τζοάν Ρόλφινγκ, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της Nuclear Threat Initiative, μιας μη κερδοσκοπικής ομάδας στην Ουάσιγκτον.

Δεν έχουμε σωστή κρίση

Σε τόσο τεταμένο περιβάλλον, μια συμβατική κρίση διατρέχει σημαντικό κίνδυνο να γίνει πυρηνική. Απαιτεί μόνο έναν παγκόσμιο ηγέτη που θα αποφασίσει να εξαπολύσει πυρηνική επίθεση. «Ολοι γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθη» εξηγεί η Ρόλφινγκ. «Δεν έχουμε πάντα καλή κρίση. Συμπεριφερόμαστε διαφορετικά κάτω από άγχος. Και υπάρχουν τόσο πολλά παραδείγματα ανθρώπινων αποτυχιών κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Γιατί πιστεύουμε ότι θα είναι διαφορετικά με τα πυρηνικά;».

Η αυξανόμενη επιστημονική κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου δεν μεταφράστηκε απαραίτητα σε προσαρμογές στα πρωτόκολλα πυρηνικής εκτόξευσης. Τώρα υπάρχει μια κίνηση για να αλλάξει αυτό. Για παράδειγμα, ο οργανισμός του οποίου ηγείται η Ρόλφινγκ εργάζεται στην εφαρμογή γνώσεων από τη νευροεπιστήμη στην πυρηνική στρατηγική και ως τα πρωτόκολλα — έτσι ώστε οι ηγέτες να μην παρασύρονται στον ατομικό Αρμαγεδδώνα. Οι παγκόσμιες πυρηνικές δυνάμεις έχουν διαφορετικά πρωτόκολλα για να λάβουν τη σοβαρή απόφαση χρήσης πυρηνικών όπλων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η απόφαση ανήκει μόνο σε ένα άτομο. «Τα πιο καταστροφικά όπλα στο στρατιωτικό οπλοστάσιο των ΗΠΑ μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο από τον πρόεδρο» λέει ο Ρετζά Γιούνις του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον.

Οι ανησυχίες

Πριν από την εκλογική του νίκη το 2016, ειδικοί και πολιτικοί αντίπαλοι άρχισαν να εκφράζουν ανησυχίες για το ότι ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να έχει την εξουσία να διατάξει πυρηνική επίθεση. Αυτή η συζήτηση συνεχίστηκε στο Κογκρέσο κατά τη διάρκεια της θητείας του. Μέχρι να φύγει από το αξίωμα, η πρόεδρος της Βουλής Νάνσι Πελόζι ζήτησε ανοιχτά από τον πρόεδρο του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων να περιορίσει την ικανότητα του Τραμπ να εκτοξεύσει πυρηνικά όπλα.

Τότε ήταν που η Ντέμπορα Ρόζενμπλουμ, αντιπρόεδρος της Πρωτοβουλίας για την Πυρηνική Απειλή, κάλεσε τον νευροεπιστήμονα Μόραν Σερφ, καθηγητή στην Columbia Business School, να δώσει μια διάλεξη στον οργανισμό το 2018. Την ονόμασε «Ο εγκέφαλός σου σε καταστροφικό κίνδυνο». Σήμερα, η Ρόζενμπλουμ υπηρετεί στην κυβέρνηση Μπάιντεν ως υφυπουργός Αμυνας για προγράμματα πυρηνικής, χημικής και βιολογικής άμυνας – ένα γραφείο που ενημερώνει τον πρόεδρο για πυρηνικά θέματα.

Η ατομική ψυχολογία

Ο δρ Σερφ έκανε συγκεκριμένη δουλειά: πήρε συνεντεύξεις από σημαντικούς εμπειρογνώμονες σε θέματα ασφάλειας όπως ο Λέον Πανέτα, πρώην υπουργός Αμυνας και διευθυντής της CIA, και ο Μάικλ Ρότζερς, πρώην διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Η κύρια κριτική του στο σύστημα για την έναρξη ενός πυρηνικού πολέμου είναι ότι παρά την πρόοδο στην κατανόησή μας για τον ευμετάβλητο εγκέφαλο, το status quo προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό λογικούς παράγοντες. Στην πραγματικότητα, λέει, η μοίρα εκατομμυρίων στηρίζεται στην ατομική ψυχολογία. Μια από τις προτάσεις του είναι να σαρώσει τον εγκέφαλο των προέδρων και να κατανοήσει τις νευρο-ιδιαιτερότητες της λήψης προεδρικών αποφάσεων. Ισως κάποιος να λειτουργεί καλύτερα το πρωί, ένας άλλος το βράδυ, ο ένας αντιδρά καλύτερα πεινασμένος, ο άλλος χορτάτος.

Αλλες ιδέες για τη βελτίωση των πρωτοκόλλων για τις οποίες ο δρ Σερφ έχει μιλήσει δημόσια γενικά μπορούν να αναχθούν στην υπάρχουσα έρευνα για τη λήψη αποφάσεων ή τα πυρηνικά ζητήματα.

Ο Σερφ λέει ότι ένας σημαντικός παράγοντας είναι η σειρά ομιλίας κατά τη διάρκεια της μεγάλης συνάντησης. Εάν, για παράδειγμα, ο πρόεδρος ξεκινά με μια γνώμη, οι άλλοι, «κατ ‘ανάγκη χαμηλότεροι στην ιεραρχία, είναι λιγότερο πιθανό να την αντικρούσουν. Προτείνει επίσης τη μείωση της πίεσης χρόνου μιας πυρηνικής απόφασης. «Γνωρίζουμε ότι ο πιεστικός χρόνος είναι κακός για τις περισσότερες αποφάσεις και για τους περισσότερους ανθρώπους» εξηγεί.