Με την πυρκαγιά στον Εβρο να έχει ήδη το θλιβερό προνόμιο να είναι η πιο καταστροφική δασική πυρκαγιά στην Ευρώπη εδώ και χρόνια και τη συνολική έκταση καμένων δασών φέτος να ξεπερνά ήδη τα 1,2 εκατομμύρια στρέμματα – σχεδόν 1% της επικράτειας -, το αγωνιώδες ερώτημα που προκύπτει αφορά τις επιπτώσεις που θα έχουν οι φετινές πυρκαγιές σε όλα τα επίπεδα.

Φαύλος κύκλος

Η πρώτη μεγάλη πρόκληση αφορά την αυξημένη πιθανότητα πλημμυρών στις περιοχές που επλήγησαν από πυρκαγιές. Οπως σημειώνει ο Μιχάλης Διακάκης, δρ Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, «οι πυρκαγιές των τελευταίων τριών ετών, ειδικά στην Αττική, τα Γεράνεια Ορη, η φωτιά στο Αλεποχώρι, η φωτιά στην Κινέτα, η φωτιά στη Μάνδρα φέτος, η φωτιά το 2021 στα Βίλια, η φωτιά στην Πεντέλη πέρυσι, η τωρινή στη Φυλή και στην Πάρνηθα, μας οδηγούν να μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική κατάσταση».

Ο αυξημένες πλημμύρες, με τη σειρά τους, διαμορφώνουν έναν ιδιότυπο φαύλο κύκλο καθώς επιτείνουν τη διάβρωση των εδαφών, άρα την απώλεια εδάφους, που είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την αναγέννηση του δάσους. «Αν χαθεί έδαφος, δεν μπορούμε να έχουμε φυσική αναγέννηση», προειδοποιεί ο Μιχάλης Διακάκης.

Αυτό σημαίνει ανάγκη για άμεσα μέτρα. «Την επόμενη ημέρα θα πρέπει η πολιτεία να αξιολογήσει τον κίνδυνο πλημμυρών και απώλειας εδαφών σε όλες τις καμένες περιοχές και να προβεί άμεσα στην εκτέλεση μικρών αντιδιαβρωτικών έργων με την απόληψη του ξυλώδους όγκου από τις καμένες περιοχές. Δηλαδή, θα πρέπει να μελετήσει η Δασική Υπηρεσία, που έχει την αρμοδιότητα, τις λεκάνες απορροής των χειμάρρων που ενδεχομένως να δώσουν κάποιες πλημμύρες και να προβεί στη λήψη μέτρων προστασίας των εν λόγω περιοχών», υπογραμμίζει ο δασολόγος – περιβαλλοντολόγος Νίκος Μπόκαρης, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων.

Η θερμοκρασία

Το κλίμα στις περιοχές που πλήττονται από τις πυρκαγιές αλλάζει. Οπως μας εξηγεί ο Κώστας Λαγουβάρδος, μετεωρολόγος και διευθυντής ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, «οι μεγάλες πυρκαγιές επηρεάζουν σίγουρα το μικροκλίμα της περιοχής όπου έχουν εκδηλωθεί. Δεν θα έχουν πολύ μεγάλη επίπτωση σε πολύ μακρινές περιοχές. Δηλαδή δεν θα αλλάξει η θερμοκρασία στο κέντρο της Αθήνας επειδή έχουμε ένα μεγάλο κομμάτι καμένο».

Ομως ο Κώστας Λαγουβάρδος επισημαίνει ότι «από το 2017 και μετά έχει καεί πάνω από το 30% των δασών της Αττικής», κάτι που σημαίνει ότι αυξάνονται οι περιοχές το κλίμα των οποίων επηρεάζεται από τις πυρκαγιές.

Οπως υπογραμμίζει και ο Γιώργος Καρέτσος, τέως διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Μεσογειακών Οικοσυστημάτων και τέως πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, «σε επίπεδο Λεκανοπεδίου, καθώς ένας πνεύμονας πρασίνου αποσύρεται, θα αυξηθούν οι μικροκλιματικές ξηροθερμικές συνθήκες σημαντικά, ο άνεμος προφανώς δεν θα έχει την ίδια ευεργετική δράση που είχε στο παρελθόν».

Την ίδια στιγμή η ένταση των δασικών πυρκαγιών υπογραμμίζει τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή. Για τον Κώστα Λαγουβάρδο, «αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής είναι οι συχνότερες και μεγαλύτερης διάρκειας περίοδοι υψηλών θερμοκρασιών και καυσώνων. Ως αποτέλεσμα δημιουργούν τις δυσμενείς πυρομετεωρολογικές συνθήκες ώστε αν ξεσπάσει μια πυρκαγιά – είτε από εμπρησμό, είτε από καλώδιο της ΔΕΗ, είτε από κεραυνό – να έχει γρήγορη εξέλιξη και να γίνει ανεξέλεγκτη. Δεν βάζει η κλιματική αλλαγή τις φωτιές, όμως δημιουργεί τις συνθήκες για ανεξέλεγκτες και μεγάλης έκτασης πυρκαγιές. Οι μεγάλες περίοδοι ξηρασίας οδηγούν στον πολύ χαμηλό βαθμό υγρασίας στη νεκρή καύσιμη ύλη στα δάση».

Περιαστικά δάση

Οι πυρκαγιές φέρνουν μια σημαντική υποβάθμιση της ποιότητας του αέρα στην Αττική. Οπως μας εξηγεί ο δασολόγος Γρηγόρης Βάρρας, καθηγητής Γεωπονίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, «τα δάση της Αττικής, η Πεντέλη, η Πάρνηθα, αποτελούσαν μια πηγή οξυγόνου και ανταλλαγής αέριων μαζών».

Αυτό έχει να κάνει και με την ιδιαίτερη μορφολογία του Λεκανοπεδίου. «Η Αττική, ως λεκανοπέδιο, λειτουργεί σαν ένα χωνί. Από τις καύσεις που γίνονται είτε από τα αυτοκίνητα είτε από τα καλοριφέρ και τα τζάκια συσσωρεύονται διάφορα αέρια στην ατμόσφαιρα, τα βαρύτερα εκ των οποίων κατακάθονται στα χαμηλότερα στρώματα και τα ελαφρύτερα στα ψηλότερα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το σύνολο των αερίων δεν βγαίνει έξω από το “χωνί”. Ετσι λοιπόν η Αττική χρειάζεται τα περιαστικά δάση, ώστε να δημιουργούνται κυκλώματα αέρα, να αναδεύεται η ατμόσφαιρα εντός του Λεκανοπεδίου και να μπορούν τα πιο βαριά σωματίδια να ανέλθουν υψηλότερα», συνεχίζει ο Γρηγόρης Βάρρας και συμπληρώνει ότι αυτό θα «μεταφραστεί» και σε αυξημένα προβλήματα υγείας: «Εξαιτίας των περιβαλλοντικών καταστροφών, ύστερα από καιρό θα ξεκινήσουν άλλοι επιστήμονες από άλλες ειδικότητες, όπως ιατροί πνευμονολόγοι, να εντοπίζουν περισσότερα περιστατικά από τα συνηθισμένα. Η ποιότητα του αέρα θα αλλάξει, ακόμα και αν δεν την αντιλαμβανόμαστε».

Αρπακτικά και άλλα

είδη σε κίνδυνο

Οι δασικές πυρκαγιές καταστρέφουν πολύτιμα οικοσυστήματα και απειλούν είδη που είναι σε κίνδυνο, όπως τα σπάνια αρπακτικά που είχαν ως καταφύγιο το δάσος της Δαδιάς. Το «γιατί» μάς το εξηγεί ο Βασίλης Παπαναστάσης, δασολόγος και ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ: «Το λυπηρό είναι ότι το εθνικό πάρκο της Δαδιάς έχει πλέον καταστραφεί. Αυτό κάποτε ήταν ένα ανοιχτό δάσος. Υπήρχε μέσα κτηνοτροφία και μπορούσαν να συμβιώνουν τα αρπακτικά με το δάσος και την κτηνοτροφία, γιατί τότε τα αρπακτικά τρώγανε τα νεκρά ζώα. Στη συνέχεια, όταν έφυγαν τα ζώα από το δάσος, στο πάρκο τάιζαν τα αρπακτικά με τεχνητή τροφή. Αυτά τα αρπακτικά τώρα θα μετακινηθούν σε άλλους βιότοπους. Αποκλείεται να διατηρήσουμε τον πληθυσμό και τα είδη που είχαμε μέχρι τώρα. Αυτό μπορεί να γίνει έπειτα από πολλά χρόνια, αν και όταν αναγεννηθεί το δάσος και επανέλθουν οι κατάλληλες συνθήκες. Είναι βαρύτατες οι επιπτώσεις για τον εθνικό δρυμό της Δαδιάς».

Οι πυρκαγιές φέρνουν… νέες πυρκαγιές

Επιπλέον, ένα από τα βασικά προβλήματα με τις μεγάλες δασικές πυρκαγιές είναι ότι διαμορφώνουν συνθήκες ευνοϊκές για το ξέσπασμα νέων πυρκαγιών. Οπως μας αναλύει ο Νίκος Μπόκαρης, «όσο τα δάση της χώρας καταστρέφονται, τόσο τα επόμενα καλοκαίρια γίνονται πιο επικίνδυνα για νέες πυρκαγιές. Τις επόμενες περιόδους η βλάστηση που θα κυριαρχήσει στις καμένες περιοχές θα είναι κυρίως τα χόρτα, τα οποία ξεραίνονται την άνοιξη και δημιουργούν εύφλεκτη ύλη, αυξάνοντας τον κίνδυνο πυρκαγιών. Αρα θα πρέπει να δοθεί πολύ μεγάλη προσοχή στις καμένες περιοχές για τον κίνδυνο επανάληψης των φαινομένων των πυρκαγιών στις ίδιες περιοχές τα επόμενα χρόνια. Οσο καίγονται τα δάση τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για τις επόμενες περιόδους».