Ο «Ανθρωπος» και τα ζώα

Η σχέση με όσους βρίσκονται στο έλεός μας, δηλαδή τα ζώα, όπως έγραφε ο Κούντερα, τοποθετείται στο επίκεντρο του δέκατου τεύχους του περιοδικού «Ανθρωπος». Από τη σχέση αυτή και τις διαβαθμίσεις της, οι οποίες αναλύονται εσχάτως στον δοκιμιακό λόγο (το «Ζωόπολις» των Sue Donaldson – Will Kymlicka είναι ένας σταθμός), προκύπτει και η αναφορά στην ηθική στάση εντός του πολιτισμού. Η εκκίνηση του αφιερώματος είναι το ενδιαφέρον κείμενο του Πιερ Πασέ «Βλέμματα στην οδύνη των ζώων», μεταφρασμένο από τον εκδότη Μιχάλη Πάγκαλο, όπου γίνεται αναφορά στο «Μυγόχαρτο» του Ρόμπερτ Μούζιλ και ένα απόσπασμα από την «Ανάμνηση από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Κάλντα» του Κάφκα (η «ζωολογική» φαντασία του οποίου τίθεται πέραν πάσης αμφιβολίας). Στη συνέχεια παρατίθεται μεταφρασμένη η συνέντευξη του Εμμανουήλ Λεβινάς προς τους αποφοίτους του Πανεπιστημίου του Γουόρικ Αλισον Εϊνλι, Πίτερ Χιουζ και Τάμρα Ράιτ το καλοκαίρι του 1986. Ιδιαίτερο σημείο εδώ είναι το ερώτημα για το αν ο άνθρωπος έχει ηθικές υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα: «Χωρίς να θεωρούμε τα ζώα ανθρώπινα όντα, η ηθική εκτείνεται σε όλα τα έμβια όντα. Είναι σαφές ότι δεν θέλουμε να προξενούμε αναίτιο πόνο σε ένα ζώο κ.ο.κ. Αλλά η μήτρα αυτής της ηθικής είναι η ανθρώπινη ηθική. Η χορτοφαγία, για παράδειγμα, προκύπτει από τη μεταφορά της ιδέας του πόνου στα ζώα» απαντάει, εκτός άλλων, ο φιλόσοφος. Κατατοπιστικά, λοιπόν, τα κείμενα των Χρύσανθου Κωνσταντίνου και Μ. Πάγκαλου που ακολουθούν, με τίτλο «Τα ζώα στη σκέψη του Εμμανουήλ Λεβινάς» και «Τα ζώα και το “ου φονεύσεις”: από τον Σβάιτσερ στον Λεβινάς» αντιστοίχως. Ο Γιάννης Κτενάς σχολιάζει τις απόψεις της Τζούντιθ Μπάτλερ ότι η τρωτότητα μας δεσμεύει ηθικά και απέναντι στα ζώα, ο Κώστας Γαλανόπουλος περιγράφει το «τελευταίο “αδιανόητο”»: τη διαχείριση του ζητήματος των ζώων ως πρόβλημα της πολιτικής φιλοσοφίας (να μια αναφορά στον Ρολς: «Κάθε βαναυσότητα απέναντι στα ζώα είναι κατ’ αυτόν εσφαλμένη. Οι άνθρωποι έχουν, σαφώς, συμπονετικά καθήκοντα έναντί τους από το γεγονός και μόνο ότι τα ζώα αισθάνονται την ηδονή και τον πόνο»). Την οπτική του Χέγκελ περιγράφει ο Γιώργος Ηλιάδης και του Βιτγκενστάιν ο Σωτήρης Κατσουλάκος. Τέλος, ο Γιάννης Περπερίδης γράφει για τα «Ζώα, τεχνολογία και ηθική». Από την υπόλοιπη ύλη σημειώνεται η αδημοσίευτη μελέτη του Λάμπη Καψετάκη για τις «οφειλές» του Γιάννη Σκαρίμπα και του «Ουλαλούμ» στον Ε.Α. Πόε.