Ο πρόεδρος της Γκαμπόν Αλί Μπόνγκο φαινόταν αποπροσανατολισμένος καθώς κοιτούσε την κάμερα και έκανε έκκληση για διεθνή βοήθεια κατά των στρατηγών που τον είχαν θέσει σε κατ’ οίκον περιορισμό και πραγματοποίησαν το τελευταίο πραξικόπημα στην Κεντροδυτική Αφρική. «Δεν ξέρω τι συμβαίνει» είπε ο 64χρονος Μπόνγκο την Τετάρτη, λίγο αφότου ανακηρύχθηκε νικητής των αμφισβητούμενων εκλογών του Σαββάτου. Τα λόγια του θα μπορούσαν να είχαν ειπωθεί από οποιονδήποτε από τους περιφερειακούς ηγέτες που παρακολουθούν το ένα πραξικόπημα μετά το άλλο στην Αφρική να τους απομακρύνει από τα καθήκοντά τους.

Το στρατιωτικό πραξικόπημα στη σχετικά πλούσια Γκαμπόν, με ονομαστικό κατά κεφαλήν εισόδημα 8.800 δολάρια, έρχεται μετά το πραξικόπημα του περασμένου μήνα στον πολύ φτωχότερο Νίγηρα και ακολουθεί επτά άλλα πραξικοπήματα στη Δυτική και Κεντρική Αφρική σε μόλις τρία χρόνια, όλα σε πρώην γαλλικές αποικίες. Ολα αυτά, σύμφωνα με τον Κολούντ Καΐρ, διευθυντή του think tank Confluence Advisory στο Σουδάν, δείχνουν πόσο έχουν αποθρασυνθεί οι στρατηγοί και πόσο οι εξωτερικές δυνάμεις δεν μπορούν να επηρεάσουν πια τα γεγονότα. Στον Νίγηρα, η καταδίκη από την Αφρικανική Ενωση και η απειλή εισβολής που εκδόθηκε από την Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα, λέει, προσθέτοντας ότι οι στρατιώτες εκμεταλλεύονται την πραγματική δυσαρέσκεια του πληθυσμού. «Είναι σχεδόν αδύνατο να αναιρεθεί ένα πραξικόπημα μόλις συμβεί» εξηγεί ο Καΐρ. «Πρώην αποικιακές δυνάμεις όπως η Γαλλία, περιφερειακοί φορείς όπως η Ecowas ή χώρες όπως η Νιγηρία έχουν εκτεθεί ως πολύ αδύναμες στις προσπάθειές τους να πιέσουν για να αναιρεθεί οτιδήποτε».

Στον δρόμο της… ευτυχίας

Οι στρατηγοί που κατέλαβαν την εξουσία νωρίς την Τετάρτη πήγαν στην τηλεόραση της Γκαμπόν για να ακυρώσουν το εκλογικό αποτέλεσμα, να διαλύσουν τους κρατικούς θεσμούς και να διαβεβαιώσουν ότι η πλούσια σε πετρέλαιο χώρα ήταν «επιτέλους στον δρόμο της ευτυχίας».

Οπως και στον Νίγηρα, το πραξικόπημα ξεκίνησε μέσα στην προεδρική φρουρά, αυτή τη φορά από τον στρατηγό Μπράις Ολιγκουί Νγκέμα. Ωστόσο, οι αναλυτές θεωρούν ότι τα τελευταία γεγονότα είχαν περισσότερα κοινά με το πραξικόπημα του 2021 στη Γουινέα. Οι στρατιώτες εκεί κατέλαβαν την εξουσία αφού ο Αλφα Κοντέ κέρδισε μια τρίτη θητεία ως πρόεδρος έχοντας ξαναγράψει το Σύνταγμα. Οπως και ο Κοντέ, ο Μπονγκό φαίνεται να έχει ξεμείνει από λαϊκή υποστήριξη.

Ο πατέρας του Ομάρ Μπονγκό κυβέρνησε την Γκαμπόν από το 1967 μέχρι τον θάνατό του το 2009, όταν τον διαδέχθηκε ο Αλί. Και οι δύο κατηγορήθηκαν ότι συγκέντρωσαν τεράστιο προσωπικό πλούτο και κυβερνούσαν τη χώρα για δικό τους οικονομικό όφελος. Παρά την καταδίκη της Γαλλίας για το πραξικόπημα, η έλλειψη λαϊκής υποστήριξης του Μπονγκό υποδηλώνει ότι θα υπάρχει ελάχιστη διάθεση – εσωτερικά ή εξωτερικά – να επανέλθει στην εξουσία.

Παιχνίδι με το σύστημα

Οι αναλυτές θεωρούν ότι σταδιακά τα πραξικοπήματα έχουν αποκτήσει νομιμότητα καθώς η αξιοπιστία των εκλογών και η δημοκρατική κυριαρχία σε μεγάλο μέρος της Αφρικής έχουν μειωθεί και οι ηγέτες έμαθαν να παίζουν με τα πολιτικά συστήματα. Στη Ζιμπάμπουε αυτόν τον μήνα ο Εμερσον Μνανγκάγκουα έγινε ο τελευταίος σε μια σειρά υποτιθέμενων δημοκρατικών αρχηγών κρατών που κέρδισε εκλογές στις οποίες κυριάρχησαν ο εκφοβισμός και οι παρατυπίες που φαίνονταν σχεδιασμένες να εγγυώνται τη νίκη του κατεστημένου. «Αυτοί οι τύποι απάγουν χώρες» εξηγεί ο Τσίντι Οντινκάλου από τη Σχολή Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ. «Ποια είναι η διαφορά μεταξύ στρατιωτικού πραξικοπήματος και νοθείας εκλογών;».

Το 2022 έγιναν δύο πραξικοπήματα στην Μπουρκίνα Φάσο, ενώ απόπειρες σημειώθηκαν την ίδια χρονιά στη Γουινέα Μπισάου, στην Γκάμπια και στη νησιωτική χώρα της ηπείρου, Σάο Τομέ και Πρινσίπε.

Το 2021 έγιναν μέσα σε έναν χρόνο έξι απόπειρες πραξικοπήματος σε χώρες της Αφρικής – σε τέσσερις από αυτές οι πραξικοπηματίες κυβερνούν. Πρόσφατη αμερικανική μελέτη έδειξε πως από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα έχουν γίνει περισσότερες από 200 απόπειρες πραξικοπήματος στην Αφρική και, το σημαντικότερο, περισσότερες από 100 δημιούργησαν χούντες που κυβέρνησαν για αρκετό καιρό.