Συναντήσαμε τον Ρίτσαρντ Μπόλντγουιν, καθηγητή Διεθνών Οικονομικών στο IMD Business School στη Λωζάννη, στο ετήσιο συνέδριο AMB του Bruegel στις Βρυξέλλες. Ξεκινήσαμε τη συζήτηση από τη θέση που εξέφρασε από το βήμα του συνεδρίου, ότι «το μέλλον του εμπορίου βρίσκεται στις υπηρεσίες». Τον ρωτήσαμε και για τον αντίκτυπο της εκτίμησης αυτής στην Ευρώπη.

«Οι υπηρεσίες γίνονται πολύ πιο σημαντικές στον κόσμο του διεθνούς εμπορίου.

Η Ευρώπη είναι ήδη καθαρή εξαγωγέας υπηρεσιών, χρηματοοικονομικών, λογιστικών, υπηρεσιών αρχιτεκτονικής, μηχανικής κ.λπ. Στην Ευρώπη υπάρχουν χώρες με χαμηλούς μισθούς και χώρες με υψηλούς μισθούς.

Οι χώρες με χαμηλούς μισθούς θα εξάγουν μελλοντικά περισσότερες υπηρεσίες. Πρόκειται απλώς για τηλεργασία από μια άλλη χώρα. Υπάρχουν πολλές δουλειές back office που αμείβονται στις πλούσιες χώρες και πολλοί άνθρωποι σε χώρες με χαμηλότερες αμοιβές μπορούν να τις κάνουν.

Η Πορτογαλία, για παράδειγμα, έχει μπει ήδη στην προσπάθεια αυτή. Οι απόφοιτοί της βρίσκουν επιτυχώς δουλειές. Ουσιαστικά πρόκειται για εξωτερική ανάθεση επιχειρηματικών διαδικασιών (BPO). Είναι ένας μεγάλος τομέας και μεγεθύνεται πολύ γρήγορα.

Και η γλώσσα θα είναι λιγότερο σημαντική λόγω της αυτόματης μετάφρασης, η οποία βελτιώνεται πολύ γρήγορα. Υπάρχουν πολλές ινδικές εταιρείες στον τομέα αυτόν, αλλά υπάρχουν και πολλές μικρές εταιρείες σε άλλες χώρες με λίγους πελάτες. Μπορεί κάποιος να προσφέρει υπηρεσίες κωδικοποίησης από τη Νορβηγία ή να κάνει γραφικά από την Κένυα για εταιρείες σε άλλες χώρες.

Η Ευρώπη θα είναι εξαγωγέας υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και εισαγωγέας υπηρεσιών χαμηλότερης αξίας».

Ποιότητα και τιμή

Πώς μπορεί όμως να διασφαλιστεί η ποιότητα των υπηρεσιών; είναι το επόμενο ερώτημα. «Η ποιότητα συνδέεται πάντα με την τιμή. Οι πιο ακριβές υπηρεσίες θα είναι τοπικές, ενώ θα υπάρχουν κάποιες υπηρεσίες στον ίδιο τομέα που θα είναι ακριβές και κάποιες φθηνότερες.

Στον ξενοδοχειακό τομέα, για παράδειγμα, σε ένα φθηνό κατάλυμα το check in θα γίνεται μέσω υπολογιστή, στην οθόνη, αλλά σε ένα ακριβό ξενοδοχείο ο πελάτης θέλει να δει ένα πρόσωπο να τον περιμένει».

Πώς μπορεί να επωφεληθεί η Ελλάδα από τις εξελίξεις αυτές; «Αν συγκρίνουμε την αμοιβή ενός λογιστή στην Αθήνα και ενός συναδέλφου του στη Φρανκφούρτη, η αναλογία θα είναι σχεδόν 1 προς 10. Εξαιτίας των χαμηλών μισθών και της υψηλής εκπαίδευσης η Ελλάδα θα είναι μια από τις χώρες που μπορεί να γίνει εξαγωγέας υπηρεσιών.

Εκανα μια μελέτη για την Μπογκοτά. Υπάρχουν εκεί εταιρείες που παρέχουν, για παράδειγμα, υπηρεσίες ανθρώπινου δυναμικού στη Γαλλία. Εκτιμώ ότι ανάλογες εξαγωγές υπηρεσιών μπορούν να γίνουν από την Ελλάδα».

Συνεργασίες

Η ανάπτυξη του εμπορίου των υπηρεσιών σημαίνει ότι θα υπάρχει συνεργασία σε καλό επίπεδο παγκοσμίως, αλλά απομακρυνόμαστε από την προοπτική αυτή, επισημαίνουμε. «Ας δούμε τι συμβαίνει στην πραγματικότητα» ξεκινά την απάντησή του ο Μπόλντγουιν, που αναγνωρίζεται ως αυθεντία στους οικονομικούς παράγοντες και στους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης. «Οι διαφωνίες περιορίζονται σε κάποιους κλάδους, τους ημιαγωγούς, για παράδειγμα, και αν τους βγάλουμε εκτός, καταλαβαίνουμε πως είναι μια ψευδαίσθηση ότι αντιμετωπίζουμε μια αναταραχή στο παγκόσμιο εμπόριο σε άλλα προϊόντα όπως ο ρουχισμός, τα υποδήματα, τα τρόφιμα.

Υπάρχει μια γενίκευση ότι όλα διαλύονται, αλλά η Κίνα εξάγει μεγάλες ποσότητες προϊόντων στις ΗΠΑ. Η Walmart είναι γεμάτη από τέτοια προϊόντα, δεν υπάρχει διαφωνία για τα παιδικά παιχνίδια, τον ρουχισμό, τα ηλεκτρικά είδη.

Πρόκειται για υπερβολή βασισμένη σε ορισμένους τομείς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συμβαίνει, αλλά υπάρχει μεγάλη απόσταση από το να συμπεραίνουμε ότι ο κόσμος του εμπορίου διαλύεται. Βέβαια οι γεωπολιτικές εντάσεις δεν ξέρουμε πού μπορεί να οδηγήσουν. Θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τον έλεγχο. Και γι’ αυτό θα πρέπει να αμβλυνθούν. Αλλά είναι μη προβλέψιμο το τι θα συμβεί, ειδικά αν εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ. Δεν κατανοεί τίποτε από αυτά».

Αλλά και ο Τζο Μπάιντεν ακολούθησε ανάλογες προστατευτικές πολιτικές και δεν άλλαξε κάποιες από τις πολιτικές του Τραμπ, σημειώνει ο Μπόλντγουιν, ο οποίος υπηρέτησε στο Συμβούλιο Οικονομικών Συμβούλων των ΗΠΑ επί προεδρίας Μπους (πρεσβυτέρου), όπου συμμετείχε σε εμπορικές διαπραγματεύσεις, συμπεριλαμβανομένου του Γύρου της Ουρουγουάης, της NAFTA και εμπορικών διαφορών ΗΠΑ-Ιαπωνίας.

Ο ρόλος της Κίνας και νέοι συσχετισμοί

Θα συρρικνωθεί ο ρόλος της Κίνας αν το μερίδιο των υπηρεσιών στο διεθνές εμπόριο αυξηθεί σημαντικά, ανατρέποντας τους σημερινούς συσχετισμούς;

«Μέχρι σήμερα το θαύμα των αναδυόμενων αγορών προήλθε είτε από τη βιομηχανοποίηση μικρού αριθμού χωρών, όπως το Βιετνάμ, τη Νότια Κορέα, το Μεξικό, με κυριότερη την Κίνα, με τη μεγάλη πλειοψηφία να αποβιομηχανοποιείται, εξαιτίας του ανταγωνισμού από την Κίνα, είτε από τα εμπορεύματα με κυριότερες χώρες, τη Νιγηρία, την Αργεντινή, την Αυστραλία, τη Βραζιλία.

Η Ινδία ήταν η μόνη μαζί με την Κόστα Ρίκα, που τα κατάφεραν στις υπηρεσίες. Ο Ναρέντρα Μόντι δίνει έμφαση στην παραγωγή ινδικών προϊόντων, αλλά στην πραγματικότητα οι Ινδοί είναι καλοί στις υπηρεσίες.

Νομίζω ότι θα υπάρξουν περισσότερα παραδείγματα χωρών, όπως η Ινδία και το εμπόριο των υπηρεσιών θα επεκταθεί σε μεσαίου εισοδήματος χώρες, στην Κένυα, την Γκάνα, τη Νότια Αφρική, στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπου έχουν ανθρώπους υψηλής εκπαίδευσης.

Η Κίνα είναι ήδη σημαντικός εξαγωγέας υπηρεσιών. Μόλις η αυτόματη μετάφραση απομακρύνει τα εμπόδια σε σχέση με τη μανδαρινική γλώσσα η Κίνα μπορεί να γίνει και αυτή μεγάλος εξαγωγέας υπηρεσιών».