Εργοστάσια και εργοτάξια σε λειτουργία, εγκαταλελειμμένα μηχανουργεία και ψυχιατρικά νοσοκομεία μετατρέπονται σε εκθεσιακούς χώρους. Για ποιους λόγους καλλιτέχνες και επιμελητές επιλέγουν να βγουν από τη λευκή, ασφαλή και καθιερωμένη ως προς τη χρήση της αίθουσα ενός μουσείου ή μιας γκαλερί και δοκιμάζονται σε συνθήκες ανοίκειες για μια έκθεση έργων τέχνης; Ο αρχαιολόγος, αρχιτέκτονας, κριτικός σύγχρονης τέχνης Κώστας Πράπογλου, ο μουσειολόγος και δημοσιογράφος Δημήτρης Τρίκας και ο εικαστικός Αθανάσιος Κανάκης που παρουσιάζουν αυτή την περίοδο τις εκθέσεις τους σε απρόσμενους χώρους στην Αθήνα απαντούν.

Στο Μετρό, σε εργοτάξια, σε εγκαταλελειμμένους χώρους

«Σημασία για μένα δεν έχει να διαλέξω έναν δύσκολο ή διαφορετικό χώρο για να κάνω μια έκθεση, αλλά έναν εν ενεργεία δημόσιο χώρο κι όχι ένα άδειο κέλυφος. Γι’ αυτό και στην έκθεση «Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» κινούμαστε στον σταθμό του Μετρό Ελαιώνας, στο διπλανό εργοτάξιο όπου οι εργαζόμενοι παρκάρουν, καπνίζουν, τρώνε στο διάλειμμά τους, στην απέναντι «αόρατη» για πολλούς γειτονιά Μαρκόνι, στο εγκαταλελειμμένο χώρο της εικαστικού Μαρίας Παπαδημητρίου Souzy Tros και σε ένα άλλο εργοτάξιο μιας κατασκευαστικής εταιρείας με οικοδομικά υλικά» λέει ο δημοσιογράφος και μουσειολόγος Δημήτρης Τρίκας που επιμελείται την έκθεση στην οποία συμμετέχουν 41 καλλιτέχνες και θα συνοδεύεται από πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και ομιλιών. Πέρυσι είχε υπογράψει την επιμέλεια της εικαστικής έκθεσης «Εγκλεισμοί» στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο. «Η επιλογή τέτοιων χώρων έχουν τρομακτικές δυσκολίες. Οι καλλιτέχνες και ο επιμελητής είναι εκτεθειμένοι πραγματικά και συμβολικά. Με ενδιαφέρει όμως η σύγχρονη τέχνη να φτάνει στον χώρο όπου βρίσκονται τα τρέχοντα και δραματικά επίκαιρα προβλήματα και όχι απλώς να λέμε ότι τα προσεγγίζει. Δεν έχω θέμα με τα μουσεία. Πιστεύω όμως ότι ο δημόσιος χώρος ενισχύει την εμπειρία του θεατή και αυξάνει την περιέργειά του. Του προκαλεί ένα παραξένισμα. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά την εμπειρία στο Δρομοκαΐτειο, με τους ασθενείς παρόντες και καθόλου αποκλεισμένους από τα έργα και τους επισκέπτες, φέτος πολλοί με ρωτούν πού θα γίνει η έκθεση καθώς δεν ενδιαφέρονται μόνο για την τέχνη αυτή καθαυτή αλλά και για την εκθεσιακή συνθήκη. Σε έναν δημόσιο χώρο μπορούν όλοι να πλησιάσουν και να δουν τα έργα, χωρίς να φοβούνται ότι δεν θα καταλάβουν. Προσεγγίζουν πιο εύκολα και εξοικειώνονται μαζί τους καθώς δίπλα τους θα βρίσκονται οι οδηγοί του Μετρό που θα καπνίζουν, οι οικογένειες που ζουν στη γειτονιά Μαρκόνι και κάποιες από αυτές θα ανοίξουν τις αυλές τους να κεράσουν ούζο, οι εργάτες του παρακάτω εργοταξίου… Είναι πιο σημαντική η συμμετοχή των ανθρώπων και η δημιουργία ενός κοινωνικού γλυπτού από τη μεμονωμένη παρουσίαση των έργων», καταλήγει ο Δημήτρης Τρίκας.

  • «Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» από τις 29 Σεπτεμβρίου έως τις 3 Δεκεμβρίου, Παρασκευή έως Κυριακή 14:30 – 20:30 στους εσωτερικούς χώρους του σταθμού Μετρό Ελαιώνας, στα εργοτάξια της οδού Μαρκόνι, στην αρχαία γέφυρα του Κηφισού, στο Souzy Tros (Μαρκόνι 8) και στη γειτονιά Μαρκόνι (Μαρκόνι και Μαδάρων.)

Σε ένα εν λειτουργία εργοστάσιο

«Πρώτα εντοπίζω τον χώρο και στη συνέχεια χτίζω το εννοιoλογικό πλαίσιο της έκθεσης» εξηγεί ο Κώστας Πράπογλου που επιμελείται την έκθεση «Το φαινόμενο της Πεταλούδας» μέσα στο εν λειτουργία εργοστάσιο Μουζάκης – Πεταλούδα στη λεωφόρο Κηφισού. Δεν είναι η πρώτη φορά που επιλέγει έναν ιδιαίτερο εκθεσιακό χώρο καθώς στο παρελθόν έχει επιμεληθεί εκθέσεις μεταξύ άλλων σε νυχτερινό κέντρο της Ιεράς Οδού, αλλά και στο εγκαταλελειμμένο ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Δαφνί. Σε αυτή τη διοργάνωση έχει επιλέξει 41 καλλιτέχνες, οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό παρουσιάζουν νέα έργα, κυρίως εγκαταστάσεις, βίντεο, γλυπτά, ηχοτοπία και ζωγραφική.

«Κάθε έκθεση που επιμελούμαι συνδέεται με την ταυτότητα του χώρου. Με ενδιαφέρει ο επισκέπτης να έχει το στοιχείο της έκπληξης, καθώς θα βρεθεί μπροστά σε κάτι καινούργιο που δημιουργεί μια νέα μυθολογία και μια νέα μυθοπλασία. Στην προκειμένη περίπτωση με ενδιαφέρει η αλληλοσυνδεσιμότητα που συμβολίζει το νήμα, όπως επίσης η μνήμη και η ταυτότητα που συνδέονται με το εργοστάσιο και τους ανθρώπους του. Βρίσκω πολύ γοητευτική την πρόκληση να πρέπει να αναμετρηθώ με ένα εργοστάσιο γεμάτο μηχανήματα, θορύβους, ανθρώπους που εργάζονται. Αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας». Διευκρινίζει ότι οι εκθέσεις σε μη καθιερωμένους για τον σκοπό αυτό χώρους δεν είναι μια τάση της εποχής, καθώς έχει τις απαρχές της στα μέσα του 20ού αι. «Σε ένα μουσείο ή μέσα στους λευκούς τοίχους μιας γκαλερί ο επισκέπτης πρώτα βλέπει και κατόπιν ενεργοποιείται η φαντασία του, διότι γνωρίζει ήδη το πλαίσιο. Η διαφορά με τις εκθέσεις όπως “Το φαινόμενο της Πεταλούδας” είναι ότι ο επισκέπτης αρχίζει να φαντάζεται πριν καν φτάσει στην έκθεση, διότι έχει την περιέργεια να δει την αρχιτεκτονική του εργοστασίου, τις μηχανές, τα νήματα να κρέμονται, όπως έμειναν όταν τελείωσε η βάρδια των εργατών, τα εμπορεύματα». Η επιλογή εναλλακτικών εκθεσιακών χώρων έχει αντίκτυπο και στην προσέλευση επισκεπτών; «Φυσικά βοηθά να διευρυνθεί το κοινό, καθώς έρχονται άνθρωποι που θέλουν να δουν χώρους στους οποίους διαφορετικά δεν θα είχαν πρόσβαση και μέσα από αυτή την αρχική επαφή με το εργοστάσιο θα γνωρίσουν και τα έργα και θα συνδεθούν μαζί τους».

  • «Το φαινόμενο της Πεταλούδας» εργοστάσιο Μουζάκης – Πεταλούδα (λ. Κηφισού 41) από την Πέμπτη και έως τις 22 Οκτωβρίου, Πέμπτη – Κυριακή 15:30 – 20:30. Συστήνονται κλειστά υποδήματα χωρίς τακούνι. Είσοδος ελεύθερη.

Σε ένα παλαιό μηχανουργείο

«Εκείνο που με ενδιαφέρει με τους εναλλακτικούς χώρους είναι ότι το έργο μπαίνει σε διάλογο με τον χώρο και διαχέεται σε αυτόν. Τα όρια διαλύονται κατά κάποιον τρόπο και τα ίχνη, τα αντικείμενα που υπάρχουν ήδη εκεί, θα επηρεάσουν τα σημεία και τον τρόπο θα στηθούν τα έργα. Ακόμα και αν ο χώρος αναδιαρθρωθεί, τα στοιχεία θα μείνουν εκεί. Σε έναν λευκό καθαρό χώρο, όπως είναι παράδειγμα μια αίθουσα μουσείου ή μια γκαλερί, κάθε μικρή λεπτομέρεια τονίζεται σε τέτοιον βαθμό που για να μην ενταχθεί τελικά στη δουλειά πρέπει να εξαλειφθεί. Ισχύει δηλαδή κατά κάποιον τρόπο μια αντίστροφη διαδικασία» δίνει τη δική του οπτική στο ερώτημα ο Αθανάσιος Κανάκης. Ο εικαστικός, τον οποίο εντοπίσαμε στο Παρίσι όπου εργάζεται, αυτή την περίοδο παρουσιάζει την εγκατάσταση «State of Emergency» σε ένα παλαιό μηχανουργείο επί της οδού Φιλομήλα 3, στην Ελευσίνα, στο πλαίσιο του προγράμματος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2023.

Το «State of Emergency» αποτελείται κατά κύριο λόγο από ένα τραπέζι γεμάτο γυαλικά – ό,τι απέμεινε από το πατρικό του καλλιτέχνη μετά την καταστροφή στη Μάνδρα το 2017 –, το οποίο κατά διαστήματα πάλλεται ώστε να δημιουργηθεί ένα ηχοτοπίο και κάποιες φορές μικρές καταστροφές των γυάλινων εκθεμάτων. Ομως ο Αθανάσιος Κανάκης επέλεξε να κρατήσει και ορισμένα ίχνη από την προηγούμενη χρήση του χώρου ως μηχανουργείου, όπως δύο λευκούς πίνακες με καρφιά και βίδες, μία λάμα από πριόνι και ένα κομμάτι μετάλλου, όπως και δύο εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα, τα οποία «κρυφοκοιτάζουν» την έκθεση πίσω από κουρτίνες.

«Είναι μια δυνατή πρόκληση να παρουσιάσω αυτή τη δουλειά σε έναν χώρο όπου δεν μπορώ να ελέγξω τον φωτισμό, τον ήχο, ακόμη και τις πιθανές φθορές που μπορεί να υποστούν τα εκθέματα, επειδή τα παράθυρα δεν έχουν τζάμια, οπότε μπαίνει πολλή περισσότερη σκόνη και περιστέρια. Ολοι αυτοί οι παράγοντες δεν λειτούργησαν περιοριστικά ως προς την επιλογή του χώρου διότι θεωρώ και το τυχαίο κομμάτι του έργου».

  • «State of Emergency» στο παλαιό μηχανουργείο της οδού Φιλομήλα 3 στην Ελευσίνα έως την 1η Οκτωβρίου. Τετάρτη έως Παρασκευή 17:00 – 21:00, Σάββατο και Κυριακή 11:00 – 14:00 και 17:00 – 21:00. Είσοδος ελεύθερη.