Το 2004 ο Γιώργος Παπανδρέου έπαιρνε (όχι και τόσο) ατύπως το δαχτυλίδι από τον Κώστα Σημίτη για την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Ο γιος του ιδρυτή του Κινήματος, με το βαρύ επώνυμο, δεν θα μπορούσε απλώς να εκλεγεί στη θέση με την έγκριση ενός συνεδρίου: ανοίγοντας τη διαδικασία, ως μέσο για τη συμμετοχή των πολιτών και την αφύπνιση του πασοκικού ακροατηρίου λίγο πριν από τις εθνικές κάλπες, διεξήχθη στην Ελλάδα η πρώτη εκλογή προέδρου από τη βάση. Με ελάχιστο αντίτιμο, όποιος ήθελε μπορούσε να εμφανιστεί στις κάλπες και να ψηφίσει τον εξής έναν υποψήφιο. Τα επίσημα στοιχεία έδειξαν πως στη διαδικασία συμμετείχαν πάνω από 1 εκατ. μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ – ο Παπανδρέου, στην επίσημη πρώτη του ως πρόεδρος του κόμματος πέτυχε ποσοστό 99,7%.

Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα: το ΠΑΣΟΚ έχασε την εθνική κάλπη, όμως ο Παπανδρέου δεν αμφισβητήθηκε – είχε στην πλάτη του νωπή τη σφραγίδα της εκλογής από τη βάση. Οσο τα κόμματα της Αριστεράς έδιναν μάχη με τους συσχετισμούς των συνεδρίων (και με τις πολιτικές πλατφόρμες του κάθε υποψηφίου, καθώς στον ΣΥΝ ο Αλέκος Αλαβάνος επικρατούσε του Μιχάλη Παπαγιαννάκη), στο ΠΑΣΟΚ έπαιζαν με τα πρόσωπα και την επικοινωνία – οι καμπάνιες πια, ακόμα και οι εσωκομματικές, θύμιζαν κανονική εκλογική διαδικασία. Με τις ανατροπές και, βέβαια, με τις συγκρούσεις που μεγεθύνονταν όσο πιο κοντά πλησίαζε ο φακός. Ενας καφές πάνω στο σακάκι του Ευάγγελου Βενιζέλου την ώρα που το «πράσινο» μπουγαδοκόφινο μονοπωλούσε τα δελτία ειδήσεων το 2007 ανέτρεψε τα δημοσκοπικά δεδομένα για την αξιωματική αντιπολίτευση, δίνοντας στον Παπανδρέου άλλη μια θητεία, η οποία κατέληξε στην τελευταία κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.

Στη Νέα Δημοκρατία

Όταν ήρθε η ώρα της πλευράς της ΝΔ να αλλάξει πρόεδρο, το έτερο κόμμα εξουσίας της Μεταπολίτευσης προσαρμόστηκε στα δεδομένα της εποχής του – στην πρώτη εκλογή πρόεδρου της ΝΔ από τη βάση, το 2009, σε μια σκληρή αναμέτρηση με φαβορί την Ντόρα Μπακογιάννη και αουτσάιντερ τον Αντώνη Σαμαρά, η εκλογή από τη βάση σηματοδότησε την ολική επαναφορά του δεύτερου στο κόμμα από το οποίο είχε αποχωρήσει δύο δεκαετίες νωρίτερα. Η παράδοση των σκληρών γαλάζιων εσωκομματικών αναμετρήσεων, αλλά και των επικρατήσεων των αουτσάιντερ συνεχίστηκε στις γαλάζιες κάλπες από τη βάση με την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη το 2015. Δύο χρόνια αργότερα το κόμμα που έκανε την αρχή πήγε την εκλογή από τη βάση ένα βήμα παραπέρα: αυτή τη φορά η εκλογή αρχηγού, με πρωτοβουλία της Φώφης Γεννηματά, δεν αφορούσε την επικράτηση σε έναν υφιστάμενο κομματικό φορέα, αλλά τη δημιουργία ενός καινούργιου – στον οποίο συμμετείχαν και πρόσωπα εκτός ΠΑΣΟΚ, με τον Γιώργο Καμίνη και τον Σταύρο Θεοδωράκη να ρίχνονται στη μάχη για τη διαμόρφωση του Κινήματος Αλλαγής. Με την ίδια διαδικασία, σε ένα υφιστάμενο πια κομματικό πλαίσιο-ομπρέλα του ΠΑΣΟΚ, εξελέγη ο Νίκος Ανδρουλάκης το 2021. Α λα Παπανδρέου ήταν και η εκλογή του Αλέξη Τσίπρα, σε μια πρωτοφανή διαδικασία για τον ΣΥΡΙΖΑ, με τον ίδιο μοναδικό υποψήφιο το 2022.

Τι μαθήματα φέρνει η εκλογή από τη βάση; Πως σπανίως το αποτέλεσμα που βγάζει η κάλπη είναι το αναμενόμενο – έκπληξη ήταν και το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου στον ΣΥΡΙΖΑ, με την επικράτηση του Στέφανου Κασσελάκη. Ομως, κυρίως, το μάθημα αφορά τους πολίτες: η εκλογή από τη βάση δίνει «αέρα» στον νικητή, ακόμα και όταν δεν τον χρειάζεται.