Μία μαύρη κουκκίδα στη μέση του απέραντου λευκού πουθενά που καλύπτει όλη την οθόνη.

Η κουκκίδα είναι ένα αυτοκίνητο. Βγαίνει ένας άνθρωπος και αρχίζει να προχωρά προς το μέρος της κάμερας. Με δυσκολία, καθώς τα πόδια του βουλιάζουν μέσα στο πυκνό χιόνι. Η κάμερα αμετακίνητη, το πλάνο το ίδιο, ο χρόνος κυλά αργά.

Είναι η πρώτη σκηνή της τελευταίας ταινίας του τούρκου auteur Νούρι Μπίλγκε Τσεϊλάν «Ξερά χόρτα» (Kuru Otlar Üstüne, Τουρκία, 2023) και σε προδιαθέτει αμέσως για την ατμόσφαιρά της. Μονοπλάνα που δείχνουν ανθρώπους να συνομιλούν μέσα σε δωμάτια ή έξω στο ύπαιθρο, ανθρώπους να έρχονται σε επαφή μεταξύ τους αλλά και με τη φύση. Και η κάμερα του σκηνοθέτη σιωπηλά να τους παρατηρεί αφήνοντας εμάς, τους θεατές, μετέωρους στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής.

Βαριά σαν τον βαρύ χειμώνα που επικρατεί σε όλη της τη διάρκεια (τρεισήμισι ώρες!), η ταινία στηρίζεται από ένα σενάριο στιβαρό και πολυεπίπεδο (του ίδιου του Τσεϊλάν).

Κεντρικό πρόσωπο ένας καθηγητής καλλιτεχνικών (Ντενίζ Τσελίλογλου), όνειρο του οποίου είναι κάποια στιγμή να ξεφύγει από την απομόνωση στην οποία νιώθει φυλακισμένος και να μετατεθεί στο κέντρο των πραγμάτων, την Κωνσταντινούπολη.

Ομως η μετάθεση θα γίνει το τελευταίο του μέλημα όταν βρεθεί αντιμέτωπος με την κατηγορία της ανάρμοστης συμπεριφοράς προς τους μαθητές εξαιτίας ενός γράμματος με ερωτικό περιεχόμενο γραμμένου από μια μαθήτριά του, την οποία είχε «υπό την προστασία» του αλλά αργότερα αντιμετωπίζει αυστηρά.

Πάνω σε αυτόν τον κορμό ο Τσεϊλάν σκαλίζει μια σειρά αξιοθαύμαστων σκηνών, μέσα από τις οποίες αντιλαμβανόμαστε, με μικρές «πινελιές», τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος (και όχι μόνο) μιας ολόκληρης χώρας. Δεν υπάρχει καμία διάθεση «καταγγελίας», διδαχής ή κατήχησης, παρά μόνο το πώς οι άνθρωποι εισπράττουν και διαχειρίζονται τις καταστάσεις που ζουν.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η ταινία, με πολύ έξυπνο τρόπο, μιλά για τη θέση της σύγχρονης, προοδευτικής Τουρκάλας του σήμερα.

Μια συνάδελφος του δασκάλου σε σχολείο διαφορετικής πόλης (Μερβέ Ντιζντάρ – βραβείο ερμηνείας στο τελευταίο Φεστιβάλ Καννών) θα βρεθεί ανάμεσα σε αυτόν και τον φίλο του (Μουσάμπ Εκιτσί), επίσης δάσκαλο.

Και πάλι σκηνές ατελείωτων διαλόγων, μέσα από τους οποίους άλλοτε το πνεύμα του Αντον Τσέχοφ και άλλοτε, κατά κάποιο τρόπο, ακόμα και εκείνο του Φραντς Κάφκα «διαπερνούν» την ταινία που σε παρασύρει με τη σιωπηλή, αργή ρευστότητά της, σαν να βυθίζεσαι κι εσύ μέσα στο χιόνι της, περιμένοντας όπως ο δάσκαλος την ηλιαχτίδα που θα δώσει ζωή στα ξερά χόρτα.

Με τον αέρα του Σάντανς

Η ευαισθησία και οι χαμηλοί τόνοι είναι προτερήματα της ταινίας «Περασμένες ζωές» (Past lives, ΗΠΑ, 2023) της Σελίν Σονγκ, μιας από τις εκπλήξεις του Φεστιβάλ του Σάντανς που αργότερα έκανε την πανευρωπαϊκή πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.

Σε απαλούς, σχεδόν χαλαρούς τόνους και χωρίς τίποτα το κραυγαλέο ή εκκωφαντικό, η Σονγκ αφηγείται τη «δική» της ιστορία, δηλαδή μιας Κορεάτισσας (Γκρέτα Λι) που μετανάστευσε στην Αμερική όταν ήταν έφηβη αφήνοντας πίσω τον άνθρωπο που αγαπούσε.

Στον παρόντα χρόνο, έχοντας επιστρέψει και πάλι στον τόπο της, 20 χρόνια αργότερα, θα τον ξανασυναντήσει (Τέο Γιου). «Οταν αφήνεις κάτι πίσω, κάτι κερδίζεις», ακούμε στην ταινία, όμως πόση αλήθεια κρύβεται σε αυτό, αναρωτιόμαστε.

Η προσπάθεια της κοπέλας να ισορροπήσει μέσα της, ανάμεσα στη νοσταλγία και την πραγματικότητα (θέλει πραγματικά να αφοσιωθεί στη δουλειά της στη Νέα Υόρκη), είναι ο παλμός της ταινίας, ενώ την ίδια ώρα η ύπαρξη ενός ακόμα προσώπου, του νυν συντρόφου της (Τζον Μανγκάρο), ο οποίος επίσης την αγαπά, μπερδεύει περισσότερο την κατάσταση.

Η σκηνοθέτρια όμως την ελέγχει άψογα και με ενάρετες προθέσεις, με πολύ διάλογο, πολύ χιούμορ και κυρίως με πολλή αγάπη για όλους τους ήρωές της.

Η δυσκολία προσαρμογής μεταναστών σε μέρη άγνωστα για αυτούς, στα οποία έχουν αναγκαστεί να μεταφερθούν, πυροδοτεί την ιστορία της «Shayda» (Αυστραλία, 2023), όπου παρακολουθούμε σε αυτήν ακριβώς την κατάσταση μια νεαρή ιρανή μητέρα (Ζαρ Αμίρ Ιμπραχίμι) και την εξάχρονη κόρη της.

Στο σκηνοθετικό και σεναριακό ντεμπούτο της στη μεγάλου μήκους παραγωγή, η Νόρα Νιασάρ εμμένει με ευαισθησία και ανάγκη κατανόησης στον τρόπο με τον οποίο το παιδί αντιμετωπίζει την κατάσταση (στη μέση υπάρχει και ένας αυταρχικός πατέρας με τον οποίο η μάνα βρίσκεται σε διάσταση) και το τρομαγμένο – απορημένο – υπερήφανο ύφος της Σελίνα Ζαχέχντια κυριολεκτικά σε σκλαβώνει.

Στενάχωρη αλλά ρεαλιστική και κυρίως ειλικρινής, η ταινία συγκινεί χωρίς να σηκώνει ψηλά το δάχτυλο. Κέρδισε το βραβείο κοινού στο φετινό Φεστιβάλ του Σάντανς και είναι η επίσημη πρόταση της Αυστραλίας για τα επόμενα Οσκαρ.

Ανθρωποι και σκυλιά

Ενας άνθρωπος που αγαπά τα σκυλιά περισσότερο από τους ανθρώπους βρίσκεται στο επίκεντρο του «Dogman» (ΗΠΑ, 2023), επιστροφής στην κινηματογραφική σκηνοθεσία του Γάλλου Λικ Μπεσόν, μιας ταινίας ανάμεσα στο ψυχολογικό δράμα και στην περιπέτεια εκδίκησης. Την ιστορία αυτού του ανθρώπου τη μαθαίνουμε σιγά σιγά, ενώ ο ήρωας την αφηγείται στην ψυχολόγο της αστυνομίας, όπου τον βλέπουμε να κρατείται από την αρχή της ταινίας. Ο Μπεσόν επιστρέφει στα «χωράφια» του «Λεόν» και αυτή τη φορά οι «εκτελεστές» είναι τα σκυλιά με εγκέφαλο έναν ψυχολογικά τραυματισμένο άνθρωπο, παράλυτο στα πόδια, χωρίς κανέναν δίπλα του παρά μόνο τα σκυλιά, αναγκασμένο να εργάζεται σε νάιτ κλαμπ τραγουδώντας ως γυναίκα. Ο Κάλεμπ Λάντρι Τζόουνς που τον υποδύεται φτιάχνει την εικόνα ενός ανθρώπου που ενώ αρχικά σε «φρικάρει», αργότερα καταφέρνει να κερδίσει ακόμα και τη συμπάθειά σου.

Τρόμος εις διπλούν

Οπως θα το περίμενε κανείς, ο «Εξορκιστής: Πιστός» (Exorcist: Believer, ΗΠΑ, 2023), η τελευταία ταινία της κινηματογραφικής «σειράς» τρόμου «Εξορκιστής», πατά γερά στα χνάρια της πρώτης, κλασικής και αγέραστης ταινίας του Γουίλιαμ Φρίντκιν, παραγωγής 1973. Κάποια στοιχεία που κάνουν τη διαφορά είναι επιμέρους και προσαρμοσμένα περισσότερο στην πολιτική ορθότητα και σε άλλα φαινόμενα των καιρών μας, παρά σε κάτι άλλο. Για παράδειγμα, τον δαιμονισμό θα τον ζήσουν εδώ δύο οικογένειες, μια μαύρων και μια λευκών, και η μόλυνση των κοριτσιών τους θα γίνει σε ένα δάσος, θαρρείς ότι η φύση εκδικείται. Επίσης από όλους τους ήρωες, ο μαύρος πάτερ φαμίλιας (Λέσλι Οντόμ τζούνιορ) είναι εκείνος που θα επωμιστεί την επίλυση του ζητήματος, που σε ό,τι αφορά τις τρομαχτικές σκηνές διανθίζεται από τα ίδια στοιχεία της πρώτης ταινίας. Την ίδια ώρα, με τη συμμετοχή των Ελεν Μπέρστιν και Λίντα Μπλερ (μάνα και δαιμονισμένη κόρη αντιστοίχως στην κλασική ταινία), ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Γκόρντον Γκριν θέλησε προφανώς να δώσει κύρος.

Ντοκιμαντέρ x2

Δύο ντοκιμαντέρ για αυτήν την εβδομάδα – και τα δύο με δυνατές υπογραφές.

Το γυρισμένο σε 3D «Anselm» (Anselm – Das Rauschen der Zeit, Γερμανία, 2023) του Βιμ Βέντερς μάς ξεναγεί στο έργο αλλά και στο μυαλό του προκλητικού γερμανού καλλιτέχνη Ανσελμ Κίφερ, που με τις τεράστιες ζωγραφιές και τα γλυπτά του έχει καταφέρει να κερδίσει μια θέση στο πάνθεον των μεγάλων σύγχρονων εικαστικών.

Μοιρασμένο σε περιόδους (με γνώμονα το πού βρισκόταν το ατελιέ του – Νότια Γαλλία, Μένχεν κ.α.), με εμβόλιμες παλιές συνεντεύξεις του, καθώς επίσης και ένα κομμάτι μυθοπλαστικού ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στη δεκαετία του 1970 και φυσικά στον ίδιο τον Κίφερ ενώ εργάζεται, ο Βέντερς εξετάζει τις επιρροές του από τον Μάρτιν Χάιντεγκερ και τον Πάουλ Τσέλαν, θυμίζει το πώς αδίκως κατηγορήθηκε ως νεοφασίστας και εξιχνιάζει την άβυσσο του μυαλού του.

Κυρίως μας κάνει συμμέτοχους στον τρόπο εργασίας του, πάντα μόνου, πάνω σε ανυψωτικά μηχανήματα ή σε ένα ποδήλατο με το οποίο κάνει γύρους σε ένα τεραστίων διαστάσεων ατελιέ που μοιάζει με αποθήκη βιομηχανικού κτιρίου. Οσοι ενδιαφέρονται για τη ζωή και το έργο του Ανσελμ Κίφερ θα μείνουν απολύτως ικανοποιημένοι.

Το ίδιο θα μπορούσες να πεις και για το ντοκιμαντέρ του Χιλιανού Πατρίσιο Γκουζμάν «Η φανταστική χώρα μου» (Μί país imaginario, Χιλή / Γαλλία, 2022), μια σκληρή και θαρραλέα ματιά στις διαμαρτυρίες των νέων χιλιανών πολιτών στους δρόμους του Σαντιάγο εν έτει 2019.

Ο Γκουζμάν συνδέει εικόνες από τις διαμαρτυρίες με συνεντεύξεις – φοιτητών, ακτιβιστών, δημοσιογράφων κ.ά. – που εκφράζουν την άποψή τους για τα προβλήματα της Χιλής και την (καθώς φαίνεται) κάκιστη κυβέρνησή της. Και βέβαια, από αυτή την καταγραφή δεν θα μπορούσε να λείπει η επιστροφή στο παρελθόν της Χιλής και το πραξικόπημα του 1973, θέμα που από τη στιγμή που έγινε έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον του 80χρονου σήμερα Γκουζμάν.

Προβάλλονται επίσης

Τα συμπαραγωγής Ρωσίας / Ουγγαρίας κινούμενα σχέδια «Το μεγάλο ταξίδι του μικρού Γκρίζλι» (Bolshoye puteshestviye. Spetsialnaya dostavka, 2022) των Νατάλια Νίλοβα και Βασίλι Ροβέβσκι (μεταγλωττισμένο στα ελληνικά) και σε επανέκδοση το αριστούργημα του Ορσον Γουέλς «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane, ΗΠΑ, 1942), για τα οποία παραπάνω σχόλια περιττεύουν.