«Πολύ εύκολα η χαρισματική ηγεσία γίνεται καταστροφική»

Οι «πρωταγωνιστές» του Ιαν Κέρσοου στο καινούργιο βιβλίο του είναι θετικοί και αρνητικοί. Δώδεκα ισχυρές προσωπικότητες που αναρριχήθηκαν στην εξουσία, επηρέασαν ή κατέστρεψαν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, πολέμησαν συχνά μεταξύ τους. Τα ονόματά τους αποτελούν τη σύνοψη του 20ού αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο: Λένιν, Μουσολίνι, Χίτλερ, Στάλιν, Τσόρτσιλ, Ντε Γκολ, Αντενάουερ, Φράνκο, Τίτο, Μάργκαρετ Θάτσερ, Γκορμπατσόφ, Χ. Κολ. Τα κριτήρια επιλογής εξηγεί με πειστικό τρόπο ο σημαντικός ιστορικός του Τρίτου Ράιχ στο «Προσωπικότητα και εξουσία», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδ. Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση Κωστή Πανσέληνου. Και αν τα ονόματα των 12 ηγετών μιλούν από μόνα τους, υπάρχουν δύο άλλα στην εισαγωγή του βιβλίου που υποδηλώνουν την έμπνευση του Κέρσοου. Ο Τόμας Καρλάιλ, που με τις έξι διαλέξεις του το 1840 έπαιξε ρόλο για να διαδοθεί η έννοια του «Μεγάλου Ανδρα», εκείνου που σφραγίζει τη μοίρα του έθνους με τις προσωπικές πολιτικές του. Και ο Καρλ Μαρξ, που το 1852 έγραφε: «Οι άνθρωποι δημιουργούν τη δική τους ιστορία, όχι όμως όπως τους αρέσει, σε συνθήκες που επιλέγουν οι ίδιοι, αλλά σε αυτές που συναντούν άμεσα, που είναι δεδομένες και τους έχουν κληροδοτηθεί». Ανάμεσα σε αυτό το δίπολο, και με δεδομένη τη συνεισφορά των Γιάκομπ Μπούρκχαρτ και Μαξ Βέμπερ (το περίφημο «χάρισμα» που αποδίδει η κοινότητα στον ηγέτη), κινούνται οι δώδεκα ηγέτες, οι αποφάσεις των οποίων ξεπέρασαν τα σύνορα των κρατών τους. «Ο Καρλάιλ έδινε βάρος στον χαρακτήρα των “μεγάλων ανδρών” για να ερμηνεύσει τον αντίκτυπό τους στην Ιστορία. Οταν δεν συσχετίζεις, όμως, την προσωπικότητα με τις δομικές συνθήκες της εξουσίας, πρόκειται στην καλύτερη περίπτωση για μερική ερμηνεία» λέει στη συνέντευξή μας ο Ιαν Κέρσοου. «Στην αντίθετη πλευρά, ο Μαρξ εστιάζει σχεδόν απολύτως στις δομές, με την προσωπικότητα σε δευτερεύουσα θέση. Αλλά και αυτό δεν φτάνει για να εξηγήσεις την επίδραση της εξουσίας. Προσπαθώ, λοιπόν, στο βιβλίο να βρω μία σύνθεση. Οι δομές παρέχουν τη δυναμική ώστε μια προσωπικότητα, όταν βρεθεί στην εξουσία, να έχει μία μεγάλη – συχνά καταστροφική – επιρροή».