Η Σελίν Κοντορέλι και η ελληνικής καταγωγής Αντζελα Μελιτόπουλος συναντήθηκαν μέσω των έργων τους στην Αθήνα του 2016 στην έκθεση Γεωμετρίες στους χώρους του Γεωπονικού Πανεπιστημίου. Η Αντζελα Μελιτόπουλος (Γερμανία) παράγει πειραματικά φιλμ, εγκαταστάσεις, ντοκιμαντέρ και ηχητικά έργα από το 1985. Το έργο της επικεντρώνεται στη συλλογική μνήμη σε σχέση με τα ηλεκτρονικά/ψηφιακά μέσα και την τεκμηρίωση. Στο πλαίσιο της έρευνάς της εργάζεται συνεργατικά σε γεωπολιτικά έργα, οργανώνει διεθνή σεμινάρια και δημιουργεί ακτιβιστικά έργα μέσων ενημέρωσης. Τα βίντεο και οι εγκαταστάσεις της έχουν βραβευτεί και εκτεθεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, εκθέσεις και μουσεία. Οπως το έργο της Crossings που παρουσιάστηκε στην documenta 14 και το οποίο περιλαμβάνεται στην τωρινή ατομική της έκθεση στο Μουσείο Reina Sofia της Μαδρίτης.

Η Σελίν Κοντορέλι (Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο) είναι η Artist in Residence 2023 του National Gallery του Λονδίνου. Η Κοντορέλι συνδέει την τέχνη με την αρχιτεκτονική και τα κοινωνικά πλαίσια, με εκθέσεις, εγκαταστάσεις, εκδόσεις, γλυπτά. Επίσης, συνδυάζει διάφορες προσεγγίσεις του έργου της, αναπτύσσοντας δομές «υποστήριξης» έργων άλλων καλλιτεχνών και διανοομένων. Και όπως διευκρίνισε στο κείμενό της για τη φιλία της Χάνα Αρεντ με τη Μαίρη Μακάρθι στο περιοδικό «Mousse» σε ηλικία τριάντα επτά ετών, αποφάσισε να σταματήσει να απολογείται που είναι διανοούμενη και καλλιτέχνις.

Οι κοινές αντιλήψεις αλλά και οι προσπάθειες των δύο καλλιτέχνιδων να αναπαραστήσουν τη δομική πολυπλοκότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε υπήρξε η κινητήρια δύναμη που διαμόρφωσε την ιδέα της κοινής τους έκθεσης – με τίτλο Akin – στον χώρο Tavros στην Αθήνα. Τα έργα τους, βίντεο και εγκαταστάσεις, επιχειρούν να παρουσιάσουν τον τρόπο που η φιλία μπορεί να λειτουργήσει ως τρόπος δημιουργίας και μηχανισμός παραγωγής σκέψεων.

«Η φιλία είναι μια θεμελιώδης πτυχή της προσωπικής υποστήριξης, μια προϋπόθεση για να κάνουμε πράγματα μαζί. Προσπαθώ να κάνω έργα που μιλούν με τον ίδιο τρόπο, που λειτουργούν αρθρώνοντας μια πολυπλοκότητα υλικού. Πρόκειται για έναν τρόπο δράσης που δημιουργεί στενούς δεσμούς και συνδέσεις μεταξύ των πραγμάτων, των ανθρώπων και του εαυτού μου, που έχει την αίσθηση ενός είδους φιλίας» είναι η εξήγηση της Σελίν Κοντορέλι για το Akin.

Αντζελα Μελιτόπο υλος: Το βίντεο-εγκατάσταση Matri-Linear Β (Μέρος 2: Surfacing

Earth) αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης οπτικοακουστικής έρευνας που εξερευνά διαφορετικά τοπία στη Γη και διερευνά τη μεθοδολογία θέασης, αναπαράστασης και χαρτογράφησης τοπίων ως διαδικασία κοινωνικής οργάνωσης. Δημιουργεί διασυνδέσεις μεταξύ της επιθετικής εκποίησης γης των αυτόχθονων κοινοτήτων στην Αυστραλία λόγω αποικιοκρατικών πρακτικών και τα επακόλουθά τους, δηλαδή πυρκαγιές, κλιματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ολέθριες κρατικές παρεμβάσεις. Ονομάζεται Matri-Linear B ως λογοπαίγνιο μεταξύ της Γραμμικής Β γραφής και της μητριαρχίας. Το ενδιαφέρον ήταν να δούμε αν η σχέση τους με το περιβάλλον είναι διαφορετική, καθώς η οργάνωση των μητριαρχικών κοινωνιών που εξακολουθούν και υπάρχουν σε διάφορες περιοχές στον κόσμο βασίζεται στη φροντίδα. Αν και δεν είναι απλώς φροντίδα. Είναι η ανάληψη πραγματικά μιας ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον, στα φυτά, στις πηγές νερού και ούτω καθεξής.

Αυτό παραπέμπει στη θεωρία της Ούρσουλα Λεγκέν για τον σάκο μεταφοράς και τον τρόπο των γυναικών να συλλέγουν τροφή και όχι απαραίτητα τα όπλα.

Α.Μ.: Εννοώ ότι και οι γυναίκες υπήρξαν κυνηγοί. Δεν είναι αυτό το θέμα. Η έρευνά μου σχετίζεται με τις αναθεωρήσεις της θέασης του τοπίου και οι πολιτισμικές μορφές της κοσμολογίας των αυτοχθόνων στην Αυστραλία αναδύονται ως ένας ορίζοντας πάνω από 40.000 ετών. Είναι πολύπλοκες και παραμένουν μία ανοιχτή διαδικασία. Πρόκειται για μία αποκέντρωση από το θέμα.

Τι εννοείτε «αποκέντρωση του θέματος»;

Α.Μ.: Αποκέντρωση σημαίνει ότι θα μπορούσατε να σκεφτείτε τον εαυτό σας όχι ως το κέντρο που βλέπει τον κόσμο, αλλά ως «είμαι εδώ». Είναι ένας αστερισμός, μια συνάθροιση. Είναι απλώς άλλα είδη θεματικών αστερισμών και έχουμε ξεκινήσει από νωρίς να τα συζητάμε. Ετσι μου κίνησαν την περιέργεια να δουλέψω πάνω σε αυτά τα θέματα με διαφορετικό τρόπο.

Πώς καταγράφεται η συγγένεια των έργων σας σε αυτή την έκθεση;

Σελίν Κοντορέλι: Δεν ξεκινήσαμε από συγκεκριμένα έργα. Ξεκινήσαμε από πολύ διαφορετικές πρακτικές και διαφορετικά έργα στα οποία κάποια πράγματα φαίνεται να μιλούν μεταξύ τους. Ετσι, όταν σχεδιάζαμε την έκθεση ένα μεγάλο μέρος του διαλόγου ήταν επίσης πώς να δημιουργήσουμε έναν αστερισμό πραγμάτων που δημιουργούν νόημα, έτσι ώστε η έκθεση να γίνει ένας νέος τρόπος να κοιτάξουμε και το δικό μας έργο. Με ελκύει η ιδέα τού να μοιραζόμαστε πράξεις και σκέψεις από κοινού.

Στην περίπτωσή μου με ενδιέφερε αυτή η ιδέα της δημιουργίας ατμόσφαιρας, στην οποία είσαι σε θέση να αντιληφθείς συγκεκριμένα πράγματα που ίσως γνωρίζεις ότι διατυπώνονται μέσα στις ταινίες της Αντζελα. Προσπαθούσα να περιγράψω τις εκθέσεις ως έναν τρόπο δημιουργίας νοήματος μέσω μιας αισθητικής εμπειρίας, επειδή σε μια έκθεση είμαστε σώματα στον χώρο που περιδιαβάζουμε και δημιουργούμε νόημα περπατώντας από το ένα πράγμα στο άλλο. Κάνουμε μια αφήγηση. Ετσι, από την πλευρά μου υπάρχουν επιφάνειες στον χώρο που με κάποιον τρόπο είναι προσπάθειες να αποτυπωθεί ένας τρόπος ύπαρξης στον κόσμο ως δέρμα, με αφετηρία τον τρόπο που τα χταπόδια αλλάζουν χρώμα.

Πώς οι αυτόχθονες της Αυστραλίας δημιουργούν οικειότητα με τη γη και το τοπίο;

Α.Μ.: Οι λέξεις βοηθούν να ανανεωθεί και να συνεχιστεί αυτή η οικειότητα. Πρόκειται για τη γνώση του σώματος και τη γνώση του τραγουδιού και της αφήγησης και της επικοινωνίας από γενιά σε γενιά. Επειτα έχουμε την περίπτωση της Nita Ferguson, μιας αβορίγινας ζωγράφου που γνωρίσαμε στην Αυστραλία και αναπτύσσει τον δικό της αισθητικό τρόπο ζωγραφικής. Δεν είναι η τυπική ζωγραφική των Αβοριγίνων. Κάνει κάτι άλλο, καθώς έζησε μέσα σε μια μορφή καταναγκαστικής εργασίας θα έλεγα από τη δική μου οπτική γωνία. Η ιστορία της αναφέρεται στον βίο με τον οποίο οι Αβορίγινες ήταν εργάτες σε φάρμες και οικισμούς, παραμένοντας απλήρωτοι. Ζωγραφίζουν και τραγουδούν. Είναι μία ζωγραφική που αρχικά έγινε πάνω στην άμμο, οπότε δεν ήταν σε καμβά, αλλά στη συνέχεια αναπτύχθηκε μέσα στη διαδικασία του κινήματος για τα δικαιώματα της γης. Και η τέχνη τους είναι μέρος της νομικής διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων τους στη γη. Δεν πρόκειται για ιδιοκτησιακά δικαιώματα, αλλά για δικαιώματα πρόσβασης στη γη τους.

Εβγαλαν κάποιο αποτέλεσμα από

τη ζωγραφική πάνω στην άμμο;

Α.Μ.: Ναι, κέρδισαν. Δεν ξέρω, τώρα εκκρεμούν 30.000 υποθέσεις. Κάποιοι από αυτούς βγάζουν και χρήματα. Σε κάθε οικισμό – δεν μπορείς να τον αποκαλέσεις πραγματικά χωριό –, είναι ένα είδος οικιστικού συμπλέγματος κατά κάποιον τρόπο, υπάρχουν κέντρα τέχνης και είναι εξαιρετικά παραγωγικά. Εκεί πουλάνε πολλούς από τους πίνακές τους.

Και αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό εισόδημα για αυτούς, επειδή ήταν ένας νομαδικός πολιτισμός και έγιναν μέρος αυτού του οικισμού. Εκαναν την τέχνη έναν εκπληκτικό διαμεσολαβητή της δικής τους πολιτικής, των δικών τους δικαιωμάτων, αλλά και της κοσμολογίας τους. Είναι επίσης μια τεράστια πηγή επιβίωσης για κοινότητες που διαφορετικά δεν έχουν πρόσβαση σε τίποτα. Διότι έχουν υποστεί διακρίσεις σε τέτοιο επίπεδο που στην πραγματικότητα δεν μπορούν να εργαστούν και τοποθετούνται σε μέρη όπου δεν μπορούν να εργαστούν. Ετσι, η ζωγραφική των Αβοριγίνων είναι εξαιρετικά ισχυρή στη διεθνή αγορά της τέχνης. Τα τελευταία 40 χρόνια έχει γίνει ένα από τα πιο πολύτιμα είδη και τροφοδοτεί άμεσα μια κοινότητα της οποία τα μέλη επιβιώνουν χάρη στη ζωγραφική τους.

Εχετε μια προσέγγιση ρεπόρτερ, αυτόπτη μάρτυρα στην έρευνά σας;

Α.Μ.: Αυτή είναι η αρχική λειτουργία αυτού που κάνω – να είμαι μάρτυρας. Νομίζω ότι άρχισα να παίρνω την κάμερα όταν κατάλαβα από νέα ότι αυτό δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Ενιωσα ότι έπρεπε να το ερευνήσω λοιπόν, γιατί οι ιστορίες που διηγούνταν στο σπίτι μας ήταν τρομακτικές αλλά και ενδιαφέρουσες ιστορίες επιβίωσης ή διαφυγής. Ετσι, επειδή στο σπίτι μου μιλάγαμε πέντε διαφορετικές γλώσσες κατάλαβα ότι ο μόνος τρόπος ήταν η καταγραφή. Οπότε πατούσα το κουμπί και ηχογραφούσα. Αυτό που είναι πολύ έντονο στη δουλειά μου είναι η φωνή. Εμαθα ότι ακούγοντας φωνές, φωνητικές μελωδίες, πράξεις ομιλίας, καταστάσεις ομιλίας μπορείς να διακρίνεις αυτό που δεν λένε οι λέξεις. Αυτό είναι ένα πολύ έντονο χαρακτηριστικό της δουλειάς μου.