Η σύγχρονη γεωπολιτική αντιπαράθεση στο διεθνές σύστημα έχει τις ρίζες της στον ανταγωνισμό των ωκεάνιων Δυνάμεων με ηγέτη τις ΗΠΑ και των ηπειρωτικών Δυνάμεων της Ευρασίας που σήμερα αποτελείται από μια συμμαχία τριών πρώην ηπειρωτικών αυτοκρατοριών, της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν. Η Ευρασία θεωρείται η γεωπολιτική «καρδιά» (heartland) του πλανήτη. Ο έλεγχος της ευρασιατικής ενδοχώρας από ηπειρωτικές Δυνάμεις θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη γεωπολιτική και γεωοικονομική ισχύ – λόγω των φυσικών πόρων που βρίσκονται εκεί –, αρκετή για να εκτοπίσει τις ωκεάνιες Δυνάμεις από την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία που τους δίνει η κυριαρχία στη θάλασσα. Με βάση αυτή τη γεωπολιτική λογική οι ωκεάνιες Δυνάμεις έχουν ιστορικά προσπαθήσει να αναχαιτίσουν ενδεχόμενη επέκταση των ευρασιατικών Δυνάμεων στήνοντας ανάχωμα στην εξωτερική περίμετρο της Ευρασίας (rimland). Αυτή η στρατηγική είναι γνωστή ως ανάσχεση (containment).

Σήμερα η περιμετρική ζώνη όπου συναντώνται οι ωκεάνιες με τις ηπειρωτικές Δυνάμεις έχει κυριολεκτικά πάρει φωτιά. Αυτή η ζώνη, στην οποία βρίσκονται η Ελλάδα και η Τουρκία, είναι στρατηγικά διαφιλονικούμενη και έτσι φλέγεται από πολεμικές συγκρούσεις και υποβόσκοντες ανταγωνισμούς. Συγκεκριμένα, η περιοχή μεταξύ της Βαλτικής Θάλασσας και της Μαύρης Θάλασσας φλέγεται από τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Στην περιοχή μεταξύ Μαύρης Θάλασσας – Αιγαίου – Ανατολής Μεσογείου κυριαρχεί η αντιπαράθεση Ελλάδας – Τουρκίας. Η Τουρκία ενώ ιστορικά αμφιταλαντευόταν μεταξύ ωκεάνιων και ηπειρωτικών Δυνάμεων έχει αρχίσει να συγκλίνει με τις υπόλοιπες ευρασιατικές Δυνάμεις. Στην περιοχή μεταξύ Ανατολικής Μεσογείου και Περσικού Κόλπου κυριαρχούν πολλαπλές συγκρούσεις και ανταγωνισμοί με εμπλοκή μεγάλων Δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσίας), περιφερειακών Δυνάμεων (Ιράν , Τουρκία , Σαουδική Αραβία) και όλων σχεδόν των τοπικών κρατών (Συρία, Λίβανος, Ιράκ). Η πρόσφατη ανάφλεξη λόγω της σύγκρουσης Ισραηλινών και Παλαιστινίων απειλεί να δυναμιτίσει τη στρατηγική σταθερότητα στην περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Τέλος, στην περιμετρική θαλάσσια ζώνη μεταξύ Περσικού Κόλπου – Ινδικού Ωκεανού – Νότιας Σινικής και Ανατολικής Σινικής Θάλασσας υποβόσκει ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.

Σε αυτό το γεωπολιτικό πλαίσιο τα Ελληνοτουρκικά, στον βαθμό που δεν κλιμακώνεται η αντιπαράθεση, περνάνε σε δεύτερη μοίρα. Οι ΗΠΑ που είναι ήδη εμπλεκόμενες σε ανταγωνισμό με Κίνα και Ρωσία καλούνται να στρέψουν ξανά την προσοχή τους στην πυριτιδαποθήκη της Μέσης Ανατολής παρά τις παρατεταμένες προσπάθειές τους να απεγκλωβιστούν από αυτήν.

Η Τουρκία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη στρατηγική αστάθεια στην περιμετρική ζώνη της Ευρασίας. Συγκεκριμένα, η αναζωπύρωση του Παλαιστινιακού, της δίνει την ευκαιρία να εμφανίζεται ως υπερασπιστής του Σουνιτικού Ισλάμ, ενώ οικοδομεί ένα αντιαποικιακό και αντιδυτικό αφήγημα ανταγωνιζόμενη τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Προφανώς υπολογίζει ότι το όφελος αυτής της στρατηγικής είναι μεγαλύτερο από το κόστος. Ταυτόχρονα αποκτά ελευθερία κινήσεων στον Καύκασο, όπου μαζί με το Αζερμπαϊτζάν προσπαθούν να αυξήσουν την επιρροή τους αποδυναμώνοντας την Αρμενία και τη Γεωργία. Η νεο-οθωμανική νοσταλγία εκδηλώνεται σε όλο της το μεγαλείο.

Η γεωπολιτική αστάθεια δεν συμφέρει την Ελλάδα. Για παράδειγμα, η πρόσφατη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή φαίνεται να εκτροχιάζει τον νέο γεω-οικονομικό διάδρομο μεταξύ Ινδίας – ΗΑΕ –  Σαουδικής Αραβίας – Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας που αποφασίστηκε τον Σεπτέμβριο στη Σύνοδο των είκοσι πλουσιότερων χωρών του πλανήτη (G-20) που έγινε στην Ινδία. Αυτός ο διάδρομος προϋπολογισμού 20 δισ. δολαρίων, που σχεδιάστηκε για να ανταγωνιστεί τον «νέο κινεζικό δρόμο του μεταξιού» με κατάληξη στην Ελλάδα ως πύλη της Ευρώπης, θα μπορούσε να αναβαθμίσει τη χώρα μας ως κόμβο εμπορίου, logistics και ενέργειας.

Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι καθηγητής Στρατηγικής και έχει πρόσφατα συγγράψει (με τον Κωνσταντίνο Κολιόπουλο) το βιβλίο «50 Κανόνες Στρατηγικής στις Ελληνοτουρκικές Σχέσεις» (Δίαυλος, 2023)