«Εσύ μου λες τι χρειάζεσαι. Αν δεν θες να μιλήσω καθόλου, δεν θα βγω πουθενά». Δεν είναι τυχαίο που ο Χάρης Δούκας, το βράδυ της νίκης του στον Δήμο Αθηναίων, ευχαρίστησε τον Κώστα Ζαχαριάδη και την «Ανοιχτή Πόλη»: οι δυο τους γνωρίζονταν από πριν, είχαν καλή γνώμη ο ένας για τον άλλον, όμως στη συνάντηση που έγινε την εβδομάδα του δεύτερου γύρου, όταν επισημοποιήθηκε η στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ στον Δούκα, οι βάσεις που τέθηκαν ήταν πολύ ξεκάθαρες και από τις δύο πλευρές. Αποκλειστικά αυτοδιοικητικές, απέναντι σε έναν (κατά τη δική τους ανάγνωση) ανεπαρκή εν ενεργεία δήμαρχο Αθηναίων. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο δεν συζητήθηκε σε εκείνη την κουβέντα και πράγματι, όσα φέρεται ότι ειπώθηκαν τηρήθηκαν και με το παραπάνω. Την τιμιότητα του Ζαχαριάδη δεν αναγνώρισε μόνο ο Δούκας, αλλά και ο Νίκος Ανδρουλάκης, που του απένειμε δημόσια τα εύσημα.

Η χειραψία των δύο ανδρών, η αβρότητα με την οποία αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλον και μπροστά στις κάμερες και κυρίως η επιτυχία του Δούκα στην πρωτεύουσα δημιούργησε ερωτήματα που ξεπερνούν την Αθήνα, μπαίνουν πλέον σε άλλο επίπεδο: θα μπορούσε το «μοντέλο της Αθήνας» να λειτουργήσει ως μπούσουλας για την επόμενη συνεργασία των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της αντιπολίτευσης; Θα μπορούσε να είναι οδηγός για μια επόμενη, ισχυρή προοδευτική αξιωματική αντιπολίτευση – ακόμα και κυβέρνηση; Δεν είναι λίγοι εκείνοι από τις δύο πλευρές που φαίνεται πως έχουν μια τέτοια συνεργασία στο μυαλό τους – η οποία, βέβαια, παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάλογα με την κομματική προέλευση και τη στρατηγική επιλογή του ερωτώμενου. Ενδεχομένως η συζήτηση να είχε ήδη κοπάσει, σκοντάφτοντας στην επικαιρότητα, όμως το βράδυ της περασμένης Κυριακής το πρώτο πρόσωπο που έκανε δηλώσεις στην πλατεία Κοραή, με στίγμα συνεργασιών για την επόμενη ημέρα, δεν ήταν άλλο από τον Γιώργο Παπανδρέου.

Από τον δείπνο στο Στρασβούργο…

Λίγες μέρες πριν από τον θρίαμβο Δούκα στην Αθήνα, ο Παπανδρέου βρισκόταν στο Στρασβούργο για το Συμβούλιο της Ευρώπης, μαζί με άλλους συμμετέχοντες από την Ελλάδα και την Κύπρο – και μαζί, στην παρθενική του εμφάνιση, με τον τέως πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξη Τσίπρα. Ενδεικτικό των αλλαγών που έχουν συντελεστεί από το 2010 έως το 2023, οι δυο τους δεν συναντήθηκαν μόνο στις κοινές συναθροίσεις των ελλήνων συμμετεχόντων στο Συμβούλιο, με επίσημες προσκλήσεις σε επίσημα δείπνα, αλλά εθεάθησαν στο ίδιο τραπέζι, σε μια συζήτηση για δύο – ο «μυστικός δείπνος» Παπανδρέου – Τσίπρα βέβαια δεν ήταν και τόσο μυστικός, αφού οι πρώην πρωθυπουργοί θα μπορούσαν, αν ήθελαν, να έχουν βρεθεί μακριά από αδιάκριτα μάτια. Μόνο εκείνοι γνωρίζουν τι συζητήθηκε στο Στρασβούργο, αν αφορούσε μεταξύ άλλων και την επόμενη μέρα στην Κεντροαριστερά, την πιθανότητα μιας μελλοντικής συνεργασίας. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι συνθήκες που επικρατούν μεταξύ τους πλέον μοιάζουν πολύ διαφορετικές από αυτές που ήταν το 2010, όταν η κυβέρνηση Παπανδρέου στοχοποιήθηκε από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ την πρώτη περίοδο της κρίσης. Δύο πρώην πρόεδροι και πρώην αρχηγοί ελληνικών κυβερνήσεων, που έχουν πια μόνο λόγο συμβουλευτικό στα κόμματά τους, έχουν τη δυνατότητα να συνομιλούν (και ιδιωτικά) σε διαφορετική βάση.

…στο μήνυμα στην Κοραή

«Είναι μια μεγάλη μέρα, μια μεγάλη ανατροπή των προοδευτικών δυνάμεων. Δείχνει ότι όταν ενώνουμε τις προοδευτικές δυνάμεις, τις δημοκρατικές δυνάμεις πίσω από ένα υποψήφιο με γνώσεις, δυνατότητες αλλά και όραμα μπορεί να γίνει η ανατροπή», ανέφερε ο Παπανδρέου στην Κοραή, κάνοντας ένα «άνοιγμα» που δεν ήταν πάντα δεδομένο και περιγράφοντας τη νίκη Δούκα «ως νέα αρχή» και «ένα μεγάλο μήνυμα για τις προοδευτικές δυνάμεις της χώρας. Λίγες μέρες αργότερα, επανήλθε στο ζήτημα της συσπείρωσης των προοδευτικών δυνάμεων, με αφορμή την επέτειο από την ιστορική Αλλαγή του 1981: «Είναι η ώρα να συσπειρωθούν ξανά οι προοδευτικές και δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας, γύρω από ένα όραμα, απέναντι στον πελατειασμό και τον αυταρχισμό της συντηρητικής παράταξης, με οδηγό τον ήλιο που ζέστανε και τότε τις αγωνίες και τα όνειρά μας».

Οι προσεκτικοί παρατηρητές κατάλαβαν τη διαφορά ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη δήλωση: ενώ το πνεύμα για συνεργασία είναι το ίδιο, η αναφορά στον «ήλιο» θέτει ως προϋπόθεση της συσπείρωσης ένα ΠΑΣΟΚ που είναι ο βασικός προοδευτικός πόλος. Με αυτόν τον τρόπο, η στάση Παπανδρέου βάζει τις συνεργασίες στον δημόσιο διάλογο ως τον ενδεδειγμένο τρόπο αντιμετώπισης της συντηρητικοποίησης της κοινωνίας και της εκλογικής κυριαρχίας της ΝΔ, αποσυνδέεται όμως από το χρονοδιάγραμμα των ευρωεκλογών, όπως τίθεται, για παράδειγμα, από τον Χρήστο Σπίρτζη, από τον Χάρη Καστανίδη (που κάνει λόγο για μετωπικό σχήμα ευρωεκλογών, ακόμα και Επινέ) και από τον Νίκο Κοτζιά (που θα στείλει επιστολή στον Στέφανο Κασσελάκη για την έναρξη διαλόγου των προοδευτικών δυνάμεων). Αλλωστε η πρόταση για κοινή κάθοδο δεν σκοντάφτει μόνο στην άρνηση του ΠΑΣΟΚ, αλλά και στη διχογνωμία που υπάρχει για τη φύση της όποιας συνεργασίας (παρά τα ανοίγματα της Κουμουνδούρου) και στον ΣΥΡΙΖΑ.

Από τα κάτω προς τα πάνω

«Και ο Παπανδρέου γνωρίζει», έλεγαν επιτελικά στελέχη μετά τη δήλωση στην Κοραή, «πως οι συγκλίσεις δεν επιβάλλονται ποτέ ως τυχοδιωκτικές επιλογές κορυφής, αλλά έρχονται από την κοινωνική βάση». Αυτή είναι και η γραμμή της Χαριλάου Τρικούπη για την όποια συνεργασία – πως αυτή δεν μπορεί να γίνει «για να βγουν τα κουκιά», αλλά πρέπει να έχει την απαιτούμενη οργανική στήριξη «από τα κάτω». Στόχος στο ΠΑΣΟΚ είναι, ενόψει ευρωεκλογών, να ακολουθηθεί το «μοντέλο της Αθήνας» – όχι όμως αυτό του δεύτερου γύρου, αλλά κυρίως του πρώτου: με αμφίπλευρα ανοίγματα στον χώρο του προοδευτικού κέντρου και της Αριστεράς, δηλαδή στον ενδιάμεσο χώρο και με τη ΝΔ και με τον ΣΥΡΙΖΑ – πατώντας πάνω σε φρέσκες προτάσεις σε πρόσωπα και πρόγραμμα. Επαναφέρει στο τραπέζι την έννοια της προοδευτικότητας, ενώ φαίνεται ότι το ΠΑΣΟΚ δεν είναι αρνητικό σε επίπεδο κοινοβουλευτικών πρωτοβουλιών και συγκλίσεων (για παράδειγμα, για μια πρόταση μομφής προς την κυβέρνηση ή στη σύσταση προανακριτικής επιτροπής για τα Τέμπη, η οποία προαναγγέλθηκε από τον Ανδρουλάκη).

Τουλάχιστον μέχρι τις ευρωεκλογές, με τους υφιστάμενους συσχετισμούς ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, δεν είναι όλοι οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ το ίδιο θετικοί στο ενδεχόμενο συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ, με τα σημερινά δεδομένα, καθώς και πολλά στελέχη εκλαμβάνουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο ως παροχή «σανίδας σωτηρίας» σε ένα κόμμα που, μετά την αλλαγή στην ηγεσία, δεν έχει λάβει ακόμα την τελική μορφή με την οποία θα διεκδικήσει την ψήφο των πολιτών στις ευρωεκλογές – «βρίσκεται σε περιδίνηση», ήταν η φράση που χρησιμοποίησε ο Νίκος Ανδρουλάκης. Από την Κουμουνδούρου έκαναν ένα σχόλιο για «πράσινη αλαζονεία», το οποίο εκλαμβάνεται ως μέρος του πακέτου ενός blame game για το ναυάγιο της όποιας προσέγγισης.

Τα πρόσωπα και οι ηγεσίες

Σε επίπεδο ηγεσίας υπάρχουν επαφές, υπάρχει χημεία; Η μοναδική επίσημη επαφή του προέδρου του ΠΑΣΟΚ και του Στέφανου Κασσελάκη ήταν εκείνη η συζήτηση για τα «συγχαρητήρια» της εκλογής του δεύτερου, όπου συμφώνησαν αόριστα πως πρέπει να τα πουν, χωρίς ωστόσο να κλειστεί συγκεκριμένο ραντεβού. Στη Χαριλάου Τρικούπη, πάντως, δεν ξεχνούν πως στο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ για την επικύρωση της υποψηφιότητάς του, ο Κασσελάκης είχε περιγράψει το ΠΑΣΟΚ ως κεντροδεξιό: «Αν θέλετε ένα κόμμα του 10-15% για να συνεργάζεται, προσφέροντας την αριστερή του καθαρότητα, με το κεντροδεξιό ΠΑΣΟΚ για να έχουμε δήθεν κεντρώα κυβέρνηση, δεν είμαι εγώ ο καταλληλότερος», είχε πει – αρχίζοντας τα ανοίγματα μόνο μετά τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών. Εκεί βασίζουν την κριτική περί τυχοδιωκτισμού στο ΠΑΣΟΚ, βάζοντας στόχο να μιλήσουν περισσότερο πολιτικά απ’ ό,τι επικοινωνιακά, υπονοώντας παράλληλα πως πρόσωπα όπως ο Παύλος Πολάκης και ο Νίκος Παππάς (που βρίσκονται πλέον στην πρώτη γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ) δεν μπορούν να θεωρούνται προοδευτικά.

Και μετά τον Ιούνιο; Για τους περισσότερους ενδιαφερόμενους και των δύο κομμάτων, είναι ακόμα πολύ νωρίς για να αρχίσει, έστω, το ενδεχόμενο να συζητείται σοβαρά. Κι αυτό όχι γιατί δεν θα υπάρχει διάθεση: «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε από τώρα τις συνθήκες και τους συσχετισμούς», λένε τα κεντροαριστερά στελέχη, χωρίς να κλείνουν καμία πόρτα.