Παναγής Παπαληγούρας – 30 χρόνια αισθητής απουσίας

Η προσωπικότητα και το έργο του Παναγή Παπαληγούρα (1917-1993) θα έπρεπε να διδάσκονται στις σχολές πολιτικών και οικονομικών επιστημών, ως υπόδειγμα άσκησης διακυβέρνησης και αντιπαράδειγμα πολλών σύγχρονων πρακτικών. Ο Παπαληγούρας, αν και η οικογένειά του προερχόταν από τoν σκληρό πυρήνα του Αντιβενιζελισμού, ακολούθησε το 1935 ως νεαρός φοιτητής της Νομικής τoν μέντορά του Παναγιώτη Κανελλόπουλο στoν αιρετικό και αντισυστημικό δρόμο του Ενωτικού Κόμματος. Του οποίου έγινε αρχηγός της νεολαίας και βασικό στέλεχος. Το 1937 πήγε στη Γενεύη, όπου πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο περίφημο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και εξεπόνησε διδακτορική διατριβή έως σήμερα μνημονευόμενη ως κλασική στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων. Ο δάσκαλός του, ο μέγας Kelsen, το 1940 του πρότεινε θέση υφηγητού. Αλλά ο Παπαληγούρας, αντί να πραγματοποιήσει μία πολλά υποσχόμενη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, φλεγόμενος από πατριωτισμό διέφυγε στο Λονδίνο. Επειτα από βραχεία υπηρεσία ως γραμματεύς της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, μετέβη στο Κάιρο, όπου υπηρέτησε στην εκεί ελληνική στρατιωτική δύναμη ως Ανθυπολοχαγός της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης. Το 1944 συμμετείχε σε άκρως επικίνδυνη μυστική αποστολή μεταφοράς οπλισμού στην κατεχόμενη Ελλάδα, για την οποία παρασημοφορήθηκε. Μετά την Απελευθέρωση διορίστηκε υπεύθυνος για τον επισιτισμό του ελληνικού πληθυσμού και το 1945 ανέλαβε υφυπουργός Επισιτισμού στην κυβέρνηση Κανελλόπουλου. Εξελέγη βουλευτής του Ενωτικού Κόμματος το 1946 και ακολούθησε τον Κανελλόπουλο στον Συναγερμό το 1951 και στην ΕΡΕ το 1956. Διετέλεσε υπουργός Εμπορίου και Συντονισμού στις κυβερνήσεις Παπάγου και Καραμανλή και υπήρξε αρχιτέκτων της μεταπολεμικής ανάπτυξης, συνεχίζοντας τη σταθεροποιητική πολιτική του Καρτάλη και τη ριζοσπαστική αναπτυξιακή πολιτική του Μαρκεζίνη. Συγκρούσθηκε με τον Καραμανλή το 1958, επανήλθε το 1961 και υπήρξε ο υπουργός Συντονισμού που υλοποίησε τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΟΚ το 1961-3. Το 1967 ανέλαβε το υπουργείο Εθνικής Αμύνης στην κυβέρνηση Κανελλόπουλου και συνελήφθη από τη χούντα την 21η Απριλίου. Επί δικτατορίας καλλιεργούσε τομάτες στην Τέμενη Αχαΐας και συνέγραψε μία σπουδαία (αλλά ανέκδοτη) διατριβή για τον Καρτέσιο. Το 1974-77 διηύθυνε τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ και διεκπεραίωσε έναν πραγματικό άθλο υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Προειδοποίησε όμως κατ’ επανάληψη ότι η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ εγκυμονεί υπαρξιακούς κινδύνους εάν η ελληνική οικονομία δεν προσαρμοστεί και δεν πραγματοποιηθούν ριζικές διαρθρωτικές μεταβολές (οι οποίες μετά την αποχώρηση του Παπαληγούρα ακυρώθηκαν). Το 1976 εκπόνησε ολοκληρωμένο πενταετές πρόγραμμα, το οποίο εγκαταλείφθηκε μόλις αποχώρησε από το υπουργείο Συντονισμού. Το 1977 μετακινήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών, έχοντας ήδη σοβαρά προβλήματα υγείας. Αποσύρθηκε το 1978, ώστε να διευκολυνθεί η «διεύρυνση» της κυβέρνησης που πραγματοποίησε ο Καραμανλής με κεντρώους βουλευτές (αναγκαία προκειμένου να εκλεγεί πρόεδρος). Η σοφά σχεδιασμένη πολιτική του Παπαληγούρα εξαερώθηκε και στη θέση της επικράτησαν παλαιοκομματικά, πελατειακά και μικροκομματικά κριτήρια, τα οποία έπαιξαν καταλυτικό ρόλο και στην ήττα της ΝΔ στις εκλογές του 1981 αλλά και στη γενικότερη πορεία της χώρας.