Περί διαχωρισμού Εκκλησίας-κράτους [2]

Aναφέρθηκα πριν από δύο εβδομάδες στον Τζον Λοκ που ενέπνευσε τον Τόμας Τζέφερσον, τον τρίτο πρόεδρο των ΗΠΑ, ο οποίος στην επιστολή του προς την Ένωση Βαπτιστών του Ντάνμπερυ (1802) έκανε λόγο για τον διαχωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος. Σύγχρονος του Τζον Λοκ ήταν ο Γάλλος Πιέρ Μπαιλ (1647-1706) που, ως Ουγενότος, είχε υποστεί διώξεις στην πατρίδα του και είχε καταφύγει στην Ολλανδία. Ο Πιέρ Μπαιλ, ως πρόδρομος των Εγκυκλοπαιδιστών, ανέπτυσσε επιχειρήματα για την ανεξιθρησκία βασισμένος στο πνεύμα της Καινής Διαθήκης. Στη συνέχεια, οι διαφωτιστές στον γαλλόφωνο κόσμο –από τον Βολταίρ μέχρι τον Ντιντρό– πρότειναν τον διαχωρισμό της Εκκλησίας-κράτους, αν και με διαφορετική ένταση και φιλοσοφική αφετηρία ο καθένας: μερικοί ξεκινούσαν από πνευματικές αναζητήσεις, άλλοι ήταν αγωνιστές αντικληρικαλιστές. Κατά τον 18ο αιώνα, δεν θεσπίστηκε μόνο η ανεξιθρησκία –ο θρησκευτικός πλουραλισμός στο πλαίσιο μιας επικράτειας– αλλά η ίδια η κοσμικότητα, το δικαίωμα του πολίτη να μην έχει καμιά θρησκευτική πίστη, να είναι «άθεος». Έτσι, το 1802, ο Τζέφερσον μίλησε για «διαχωριστικό τείχος μεταξύ Εκκλησίας και κράτους» εξηγώντας ότι η θρησκεία, ως προσωπική σχέση του ανθρώπου με τον θεό του, δεν επιτρέπει κρατική παρέμβαση. Αν και η πρόταση μπορεί να διαβαστεί μονόπλευρα, ότι δηλαδή η Εκκλησία δεν επιδέχεται κρατική παρέμβαση αλλά ότι, αντιστρόφως, το κράτος μπορεί να επιδέχεται εκκλησιαστική παρέμβαση, η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, που υιοθετήθηκε το 1791 ήταν σαφής ως προς το «τείχος». Αναπόφευκτα, αν και η νομοθετική, η δικαστική και η εκτελεστική εξουσία εμπνέονται από κάποιες ηθικο-θρησκευτικές αξίες, η Εκκλησία δεν νομοθετεί, δεν δικάζει και δεν εκτελεί καμιά εξουσία: ο ρόλος της είναι η παρηγοριά και η πνευματική στήριξη των πιστών. Το ότι στη συνέχεια η θρησκευτική επιρροή στην αμερικανική πολιτική πήρε θηριώδεις διαστάσεις οφείλεται τόσο στο ξεχείλωμα του θρησκευτικού πλουραλισμού σε ποικίλες αιρέσεις, δοξασίες, cults, καθώς και στην ίδια την παραμόρφωση του πολιτικού συστήματος –όμως όλα αυτά αποτελούν διαφορετική συζήτηση: η ουσία είναι πως οι θεμελιώσεις αρχές του αμερικανικού Συντάγματος, παρά τις πιέσεις για την ίδρυση «χριστιανικής δημοκρατίας», προέβλεπαν μια μορφή κοσμικότητας.