Σελίδες για τον Νίκο Καζαντζάκη

«Περνώ βιαστικά τους σκοτεινούς, σκεπαστούς δρόμους της Ιερουσαλήμ. Τοξωτοί, σα διάδρομοι γοτθικής Εκκλησίας, δροσεροί, όλο βουή, γιομάτοι οσμές από μπαχαρικά, από σα[ι]σεμνά φρούτα κ’ από ανθρώπινον ιδρώτα. Πυκνά, χιλιόχρονα, ανεβοκατεβαίνουν τα κύματα των ανθρώπων. Οι Άραβες με τα κεφάλια τους περιπλεγμένα με δυο σκοινιά από τρίχες καμήλας, οι Τούρκοι με τα κόκκινα φέσια, οι χανούμισσες τυλιγμένες στη μιλάγια τους με τον πυκνό φερετζέ στο πρόσωπο, οι Ευρωπαίοι με τις αψηλές κάσκες και τα μαύρα ματογυάλια, νηφάλιοι και γελοίοι μέσα στην ανατολίτικη τούτη πολύχρωμη χαρά των ματιών… Τα μάτια των Εβραίων λάμπουν σαρκαστικά, ανήσυχα, άπληστα. Οι Μουσουλμάνοι με το γαληνό χαμόγελο καπνίζουν το ναργιλέ τους και σε κοιτάζουν να περνάς με αδιαφορία και με ελαφρή περιφρόνηση». Το απόσπασμα προέρχεται από το ταξιδιωτικό οδοιπορικό του Νίκου Καζαντζάκη με τίτλο «Ένα μήνα στη γη της Παλαιστίνης» και δημοσιεύεται στο τρέχον τεύχος του περιοδικού «Ανθρωπος» (με την άδεια των εκδόσεων Διόπτρα). Με το κείμενο αυτό ανοίγει το πολυσέλιδο αφιέρωμα του περιοδικού στον έλληνα συγγραφέα, το οποίο περιλαμβάνει επίσης το κείμενο του τελευταίου για τον Ντοστογέφσκι (από την «Ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας», 1980) και πέντε συνεισφορές μελετητών. Ο Γιάννης Δημητρακάκης προσφέρει «παρατηρήσεις για την πρόσληψη του χασιδισμού στο έργο του Καζαντζάκη», ο Λάμπρος Κουλουμπαρίτσης γράφει για τη σημασία του μυθιστορήματος «Ο ανήφορος» (παρατηρώντας ότι καλύπτει ένα κενό στο έργο του κρητικού συγγραφέα όσον αφορά το Ολοκαύτωμα), ο Κωνσταντίνος Γαρίτσης για τα σχέδια του Καζαντζάκη σχετικά με την ίδρυση ενός Τάγματος διανοουμένων (μετά τη μελέτη του Νίτσε), ο Γιάννης Μητροφάνης διερευνά τις λογοτεχνικές μάσκες του συγγραφέα και τις ιδεολογικές αναζητήσεις του με επίκεντρο τη μορφή του Διγενή Ακρίτα, ενώ ο Γιώργος Περαντωνάκης σχολιάζει το «θέατρο μέσα στο μυθιστόρημα» – κατά το «θέατρο μέσα στο θέατρο» –, όπως αποτυπώνεται στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Από εκεί και μια παραπομπή της Ερης Σταυροπούλου για την αναπαράσταση του Πάθους από τον βοσκό Μανολιό στη Λυκόβρυση, καθώς και για την εφαρμογή του θρησκευτικού μέσα στο πολιτικό (από το «Νίκος Καζαντζάκης: το έργο και η πρόσληψή του», επιμ.: Κ.Ε. Ψυχογυιός, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, Ηράκλειο 2006): «Η ίδια η τελετή της αναπαράστασης των Παθών […έχει] στη βάση της χαρακτήρα τυπικό και αποδεκτό ως καθιερωμένη τελετή, που στηρίζεται στην εκκλησιαστική παράδοση, καθώς τα εξωτερικά της χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα με τα ιερά κείμενα, μέσα στο μυθιστόρημα όμως εξελίσσεται εντελώς απρόβλεπτα, αποτελώντας εν τέλει ένα κριτικό σχόλιο του συγγραφέα στο θέμα».