Μπορεί να πιστεύει κανείς ότι το ΠΑΣΟΚ έδωσε τέλος στον μετεμφυλιακό διχασμό και ενέταξε ξανά στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή τους αποκλεισμένους, τους χαμένους, τους «μη προνομιούχους». Μπορεί να θεωρεί, αντιθέτως, ότι το ΠΑΣΟΚ εισήγαγε, γενίκευσε και νομιμοποίησε τον λαϊκισμό, τη δημαγωγία, τον αυριανισμό. Το βέβαιο είναι ότι το κόμμα που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου πριν από μισό ακριβώς αιώνα δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Κι αυτό ήταν αλήθεια τόσο όταν γέμιζε τους δρόμους με συνθήματα όπως «Η Ελλάδα στους Ελληνες» και «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», όσο κι όταν κατέρρεε, πληρώνοντας δυσανάλογα την αγανάκτηση της κοινής γνώμης για τα Μνημόνια και τις συνέπειές τους. Το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν ποτέ απλώς ένα κόμμα, ούτε μόνο ένα κίνημα, ήταν μια ολόκληρη κουλτούρα. Το ΠΑΣΟΚ ήταν, και για κάποιους είναι ακόμα, ένας τρόπος ζωής.

Πολλοί προφήτεψαν το τέλος του. Αλλοι στοιχημάτισαν ότι θα εκτοπιζόταν από τον ΣΥΡΙΖΑ, ότι δηλαδή η ριζοσπαστική του πλευρά θα ακύρωνε και θα κατάπινε τη μεταρρυθμιστική. Ακόμη κι όταν το πείραμα της «Πρώτη Φορά Αριστεράς» απέτυχε, η εσωστρέφεια στην οποία είχε βυθιστεί το ΠΑΣΟΚ και η διαρκής εσωτερική αμφισβήτηση της ηγεσίας του τροφοδότησαν εκτιμήσεις ότι η παρακμή του ήταν αναντίστρεπτη. Αλλά το κόμμα διέψευσε τις Κασσάνδρες. Υποβοηθούμενο κι από τη βαθιά κρίση του ΣΥΡΙΖΑ, κατάφερε να ανακτήσει τη δεύτερη θέση στις δημοσκοπήσεις. Ο μεγάλος αριθμός των διεκδικητών της ηγεσίας δεν οδήγησε σε αδελφοκτόνο πόλεμο. Τα πενήντα χρόνια της Μεταπολίτευσης γιορτάζονται, έτσι, με ένα ΠΑΣΟΚ που μπορεί βάσιμα να ελπίζει ότι στις επόμενες εκλογές, με τον σημερινό του ή με νέο αρχηγό, θα διεκδικήσει με αξιώσεις και πάλι την εξουσία. Οπως γράφει άλλωστε ο Ευάγγελος Βενιζέλος στο πολυσέλιδο αφιέρωμα που δημοσιεύουν σήμερα «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο», η καμπύλη της Μεταπολίτευσης συμπίπτει με την καμπύλη του ΠΑΣΟΚ.

Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια κόπωση για τις μεταρρυθμίσεις που δεν προχωρούν, μια οργή για τις συνεχείς παραβιάσεις του κράτους δικαίου, μια απογοήτευση για την απροθυμία της κυβέρνησης να λογοδοτεί. Με το βάρος του ονόματός του, και τον εποικοδομητικό ριζοσπαστισμό του, το ανανεωμένο ΠΑΣΟΚ μπορεί να βοηθήσει στο άνοιγμα μιας νέας σελίδας.