Οδυσσέας – ζόμπι και το «τέλος» του Κόπολα

Προτού περάσει πολλή ώρα, από τα πρώτα κιόλας λεπτά, αντιλαμβάνεσαι ότι η «Επιστροφή» (The return, Αγγλία / Γαλλία / Ιταλία / Ελλάδα, 2024) ελάχιστη σχέση θα έχει με τις ως τώρα κινηματογραφικές μεταφορές τής «Οδύσσειας» του Ομήρου: ένας ναυαγός, μπρούμυτα σε μια παραλία. Τον έχει ξεβράσει η θάλασσα. Δεν είσαι σίγουρος για τον αν είναι καν ζωντανός. Αυτός είναι ο Οδυσσέας του ηθοποιού Ρέιφ Φάινς και του σκηνοθέτη Ουμπέρτο Παζολίνι και αυτός ο Οδυσσέας θα χρειαστεί να περάσει από μια άλλη… Οδύσσεια προκειμένου να σταθεί και πάλι στα πόδια του και να αποκτήσει ξανά τα όσα του ανήκουν. Την εξουσία στο νησί του, την ταλαιπωρημένη Ιθάκη, την πολυαγαπημένη του σύζυγο Πηνελόπη (Ζιλιέτ Μπινός) που πολιορκείται πλέον από μνηστήρες-απόβλητα που στοχεύουν στο βασίλειο, αλλά και τον γιο του, τον Τηλέμαχο (Τσάρλι Πλάμερ), που ο πόλεμος στην Τροία δεν του επέτρεψε ποτέ να γνωρίσει. Με υποδειγματική υπομονή, με την ανάγκη να τον εξερευνήσει και να τον μάθει, ο Παζολίνι θα ακολουθήσει τα βήματα του Οδυσσέα. Και ο Φάινς θα τον ενσαρκώσει σαν έναν συνηθισμένο άνθρωπο σε περίοδο βαθύτατης κρίσης, χωρίς ποτέ να καταφεύγει σε «ηρωικές» ευκολίες. Ο Οδυσσέας βρίσκεται σε κατάσταση εξαΰλωσης, μοιάζει με ζόμπι, έχει στην κυριολεξία επιστρέψει από τη Χώρα των Νεκρών και, το κυριότερο, δεν ξέρει τι να κάνει. Εντάξει, έφτασε στην πατρίδα του. Και τώρα; Περιφέρεται με κουρέλια, περισσότερο σέρνεται παρά περπατάει και χωρίς τη βοήθεια κάποιων χωρικών μοιάζει ανήμπορος για το οτιδήποτε. Συγχρόνως, τον καταδιώκουν τα φαντάσματα του παρελθόντος, τον στοιχειώνουν οι εφιαλτικές αναμνήσεις ενός αχρείαστου και άσκοπου πολέμου, το δύσκολο αλλά και αμαρτωλό ταξίδι της επιστροφής που κράτησε πολύ περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε. Ο Παζολίνι σκηνοθέτησε την «Επιστροφή» όσο πιο λιτά, σχεδόν ασκητικά μπορούσε, ακόμα και στον φυσικό σκηνικό χώρο γυρισμάτων δεν θα βρούμε τίποτα το φαντασμαγορικό ή το μεγαλειώδες. Πρόκειται για μια πέρα για πέρα εσωτερική Οδύσσεια, μια Οδύσσεια του μυαλού και της ψυχής, μια περιπλάνηση της οποίας ο προορισμός δείχνει αβέβαιος, όπως αβέβαιο δείχνει το φως της αναγέννησης προκειμένου να έρθουν και πάλι τα πράγματα στη θέση τους.