Οπτικοακουστικός «διάδοχος» του Ηρόδοτου

Οταν γράφεται Ιστορία, αυτοί που τη γράφουν δεν γνωρίζουν ότι τη γράφουν. Αυτή είναι δουλειά των ιστορικών που φροντίζουν ώστε το παρελθόν να γίνει παρόν, τα γεγονότα του χθες να προειδοποιήσουν για το σήμερα ή και το αύριο. Ο πρώτος εξ αυτών ήταν Ελληνας, ο Ηρόδοτος, ο Πατέρας της Ιστορίας. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την πατρίδα του, «αυτοεξόριστος», κάνοντας τις έρευνες του με ταξίδια στον αρχαίο κόσμο. Εγραψε για τις διαμάχες των λαών, για τους πολέμους και την αντίσταση, για την καταπίεση και την ελπίδα, για τους ήρωες και για τους δειλούς, για τους «πολιτισμένους» και για τους «βάρβαρους», για τις αρνήσεις και για τις αποποιήσεις, για την ιστορία με πεζό «ι» και για την Ιστορία με κεφαλαίο. Και κάπως έτσι, όλα ξεκίνησαν στην Ελλάδα…  Ενας από τους διαδόχους του Ηροδότου, κατάγεται επίσης από την Ελλάδα. Αυτοεξορίστηκε και αυτός από την πατρίδα του, πήγε στη Γαλλία. Αρχισε και αυτός να εξετάζει τον κόσμο μας για να μεταδώσει την ιστορία του στη μορφή τέχνης που έχει αντικαταστήσει την προφορική αρχαιότητα: τον κινηματογράφο. Ο κινηματογραφικός μας Ηρόδοτος, ο Κώστας Γαβράς, είναι ερευνητής, γιατί την ώρα που οι περισσότερες ταινίες του είναι μυθοπλασίες, με ένα μαγικό τρόπο λειτουργούν και ως ντοκιμαντέρ: έχουν προκύψει από ενδελεχή έρευνα, είναι κατατοπιστικές, βουίζουν από αλήθεια και τοποθετούνται σε κάθε βασανισμένη γωνιά του κόσμου – από την Ελλάδα («Ζ»), μέχρι τη Λατινική Αμερική («Η ομολογία», «Ο αγνοούμενος»), από τον ρατσιστικό νότο της Αμερικής («Το στίγμα της προδοσίας») μέχρι τη ναζιστική Γερμανία και τη σχέση της με την Καθολική Εκκλησία («Αμήν»).  Ο αιώνας του Κώστα Γαβρά – που γεννήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1933, λίγες μέρες μετά την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία – ξεκίνησε με μια ευρωπαϊκή καταστροφή. Ο κινηματογράφος του κουβαλά την κληρονομιά του. Γεννήθηκε Ελληνας, στην Αρκαδία, ανάμεσα στα κακοτράχαλα βουνά που ήταν ο καλύτερος σύμμαχος της αντίστασης των ανταρτών προς την ιταλική φασιστική εισβολή και την επακόλουθη ναζιστική κατοχή.  Η Ευρώπη έχει παραστρατήσει. Εκεί γεννήθηκε η Δημοκρατία αλλά και εκεί χάθηκε. Εκεί κηρύχθηκε η ελευθερία, πριν εκεί σταυρωθεί. Και ο Γαβράς, αρκετά χρόνια αργότερα, ως κινηματογραφιστής, θα γινόταν ο απόγονος αυτής της ιστορίας, που κατοικεί στον κινηματογράφο του: μη σκέφτεσαι ποτέ ότι η Ιστορία έφτασε στο τέλος της. Μην αδικείς ποτέ την επιφυλακή σου. Μην υποκύψεις ποτέ στην εξουσία. Μιλώντας ευθύβολα σαν να κοιτάζει στα μάτια τον θεατή, ο Γαβράς μας προτείνει να κοιτάξουμε κατάματα την Ιστορία μας – τα καλά και τα κακά της, τις ελπίδες και τις ήττες της. Μας εμποδίζει να γίνουμε αναίσθητοι, αδιάφοροι, νωχελικοί.