ΓΛΩΣΣΙΔΙΑ

Γράφοντας για τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα», θυμήθηκα ένα άλλο ανάγνωσμά μου της ίδιας λίγο πολύ περιόδου, εκεί προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Τον θρυλικό «Μικρό Ηρωα», που έμελλε να γίνει ακόμα και τραγούδι του Κηλαηδόνη, στη θρυλική παράσταση (του Ελεύθερου Θεάτρου, στο Αλσος Παγκρατίου) «Το τραμ το τελευταίο». Ο «Μικρός Ηρως» λοιπόν, και όχι […]

Συνέχεια της αναφοράς στα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» σήμερα. Οχι πια με προβληματισμούς για το αν ήταν ή όχι επωφελές ανάγνωσμα, αλλά με κάποια στοιχεία που αφορούν την ιστορία τους. Οπως κατά κανόνα γινόταν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, και αυτή η ιδέα ήταν αμερικανικής προέλευσης. Αφετηρία το 1941 και «πατέρας» τους κάποιος Albert Kanter. Με δεδομένες τις […]

Χαζεύοντας πρόσφατα σε ένα παλαιοβιβλοπωλείο – παλιό και αθεράπευτο χούι κι αυτό –, έπεσα σε μια ντάνα με παλαιά «Κλασσικά Εικονογραφημένα». Δεν υπάρχει άνθρωπος, που λέει ο λόγος, της γενιάς των baby boomers που να μην έχει διαβάσει «Κλασσικά» (έτσι, με δύο -σσ ήταν ο τίτλος τους). Ακόμα και οι βιβλιόφιλοι της γενιάς μου/μας, πολλά […]

Την άνοιξη του 1972 πρόλαβα να δω τη θρυλική Κατίνα Παξινού (στο «Πάνθεον», στην οδό Πανεπιστημίου, ήτανε, θαρρώ) στη Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ. Ηταν η τελευταία της εμφάνιση επί σκηνής. Ηταν ήδη άρρωστη. Λέγεται, μάλιστα, ότι έσφιγγε τα χείλη για να παίξει κάθε βράδυ, αφού οι πόνοι ήταν αφόρητοι. Ποιο ήταν, όμως, το πραγματικό ονοματεπώνυμο […]

Ηδη στο προηγούμενο Γλωσσίδι είχα υπαινιχθεί ότι η ενασχόλησή μου με τα ψευδώνυμα λογοτεχνών, και ευρύτερα καλλιτεχνών, θα επεκταθεί στα καθ’ ημάς, στην ελληνική πραγματικότητα. Ακολουθώντας λίγο πολύ χρονολογική σειρά, θα αρχίσω λοιπόν από τον Αργύρη Εφταλιώτη, έναν από τους ηρωικούς πιονιέρους του Δημοτικισμού, ψευδώνυμο του Μυτιληνιού Κλεάνθη Μιχαηλίδη. Κατεξοχήν πάντως «της μόδας» θα έλεγα […]

Μεταφράζοντας πρόσφατα κείμενο του Πασκάλ Μπρικνέρ για την έξαρση του αντισημιτισμού στις μέρες μας, συνάντησα, όπως ήταν επόμενο, και αναφορές στον φανατικά αντισημίτη Σελίν. Καθώς προσπαθώ να επιδίδομαι συστηματικά σε ασκήσεις μνήμης (τι φοβερό να θυμάσαι τα ονόματα και των έξι συζύγων του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας, αλλά να μην μπορείς να θυμηθείς τον τίτλο […]

Μετά τους λικβινταριστές και τους πουζαντιστές, μετά τον Σάιλοκ και τον Εγχέσπαλο, επιστροφή σε πιο παραδοσιακά μονοπάτια, σε πιο αμιγώς γλωσσικά ζητήματα, συντακτικά και άλλα. Διάβαζα προ ημερών σε κύριο άρθρο εφημερίδας: ανεξάρτητα διεργασιών. Ελεος! Ή «ανεξαρτήτως διεργασιών», ή «ανεξάρτητα από τις όποιες διεργασίες». «Ανεξάρτητα διεργασιών» είναι… σαγιονάρες με γραβάτα. Ασφαλώς οι λόγιοι τύποι έχουν […]

Εχω αναφερθεί, σε παλαιότερο Γλωσσίδι, στον πλούτο της ελληνικής γλώσσας ως προς τον… μεθυσμένο. Είχα τότε εντοπίσει περισσότερες από είκοσι διαφορετικές λέξεις για την εν λόγω έννοια: πίτα, ντίρλα, στουπί, φέσι, τύφλα, σκνίπα, κ.ά. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με έναν άλλο ανθρώπινο τύπο, αυτόν του φιλοχρήματου. Εχουμε λοιπόν και λέμε: τσιγγούνης, τσιφούτης, σπάγγος, σπαγγοραμμένος, εξηνταβελόνης, […]

Συνεχίζοντας με τους προσωπογενείς -ισμούς, κάπου μεταξύ φιλοσοφίζουσας θεολογίας και θεολογίζουσας φιλοσοφίας αξίζει ίσως να αναφέρω τον θωμισμό, από το όνομα του αγαπημένου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Θωμά Ακινάτη (1228-74), τον λουθηρανισμό και τον καλβινισμό βέβαια, καθώς και τον λιγότερο γνωστόν οπωσδήποτε γιανσενισμό, που τόσο ταλαιπώρησε τη Γαλλία του 17ου αιώνα. Ο Cornelius Jansen λοιπόν (1585-1638), […]

Εκκρεμότητες από τους -ισμούς του κομμουνιστικού ιδιόλεκτου: λεγκαλισμός, ρεφορμισμός, ρεβιζιονισμός. Λεγκαλιστές, λοιπόν, είναι εκείνοι που προτείνουν ή αρκούνται να δρα το Κόμμα (μην ξεχνάμε: το Κ πάντα κεφαλαίο) στο πλαίσιο του Συντάγματος και των νόμων, παραμελώντας ή εγκαταλείποντας την επαναστατική του «αποστολή», στοιχείο της οποίας είναι ενίοτε και η παρανομία. Για «λεγκαλιστικές αυταπάτες» κατηγορούνται έτσι […]

Συνεχίζοντας την αναφορά στο κομμουνιστικό ιδιόλεκτο, μετά τα εις -άτσια σημαντικά, μετά το πλένουμ και το αχτίφ, σειρά έχουν οι «παρεκκλίσεις». Εκτός, λοιπόν, από τις «τοπογραφικά» προσδιορισμένες παρεκκλίσεις («αριστερή», «δεξιά»), υπήρχαν/υπάρχουν και κάποιοι -ισμοί, που ισοδυναμούσαν/ούν με βαριά ολισθήματα για τον καλό κομμουνιστή. Από τη φράξια (=τμήμα, μέρος, κομμάτι ενός οργάνου ή και όλου του […]

εικαστικά

ιστορία

Τελευταίο Γλωσσίδι σήμερα πριν από την καλοκαιρινή ανάπαυση του πολεμιστή (λέμε, τώρα…). Με το Euro να έχει ολοκληρωθεί πρόσφατα, δεν μπορώ να μη σχολιάσω από γλωσσική σκοπιά όσα έπιασε το αφτί μου παρακολουθώντας τη μετάδοση κάποιων αγώνων. Και πρώτα, μια βασική διαπίστωση: δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το επίπεδο των εκφωνητών έχει σαφώς βελτιωθεί σε σχέση […]

Τα φάλτσα τα οποία επισημαίνονται σήμερα, σχεδόν όλα αλιευμένα από εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας, αφορούν την άσκοπη ή άστοχη χρήσης γενικής. Εχουμε, λοιπόν, και λέμε: «Της χρεοκοπίας ακολουθεί». Να, λοιπόν, που ο δαίμων του ψευδολόγιου βλαχοδημαρχισμού ή σουσουδισμού ζει και βασιλεύει. Τι πιο απλή διατύπωση από το επαρκέστατο «τη χρεοκοπία ακολουθεί»; Οσο για τη ρίζα της […]

Εγραφα στο προηγούμενο Γλωσσίδι για τα προβλήματα που ανακύπτουν με το θηλυκό ορισμένων εθνικών προσδιορισμών όπως ο Τούρκος και ο Αραβας. Επίσης, έχω αναφερθεί επανειλημμένα στο πρόβλημα που υπάρχει με το αμήχανο θηλυκό ορισμένων ιδιοτήτων και αξιωμάτων (η βουλευτής, η νομάρχης, η μηχανικός, η οδοντοτεχνίτης, κ.ά.). Πρόσφατα, ένα ακόμα επάγγελμα έπεσε θύμα της ίδιας «αμηχανίας», […]

Σχετικά πρόσφατα, σε κάποια σύνοδο της ΟΥΝΕΣΚΟ, η εκπρόσωπος της Τουρκίας δήλωσε ότι αμφισβητείται αν υπήρξε ποτέ φιρμάνι του σουλτάνου που έδινε άδεια στον Ελγιν να αποσπάσει τμήματα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα. Πολύ πιο αρμόδιοι απ’ ό,τι εγώ σχολίασαν το γεγονός και τις όποιες συνέπειες θα μπορούσε να έχει στην εξέλιξη της γνωστής […]

Με ευκαιρία και την απήχηση που είχε η μικρή ιστορία «Η Κική από τις 9 έως τις 11», ιδού μερικές ακόμα λέξεις λόγιας προέλευσης που έχουν, νομίζω, κι αυτές το ενδιαφέρον τους. Το τάιμινγκ λοιπόν, που δίνει και παίρνει πλέον σε κάθε είδους κείμενα και συζητήσεις, έχει αποδοθεί κατά καιρούς χρονισμός. Ωστόσο, το απόλυτο ελληνικό […]

Η Κική ξύπνησε αργούτσικα. Το είχε ρίξει λίγο έξω, το προηγούμενο βράδυ, και είχε ελαφρά εωλοκρασία. Αναψε δίπλα της τη λάμπα που ήταν καλυμμένη με επιλύχνιο. Πήγε στην κουζίνα, έφτιαξε καφέ και τον συνόδεψε μόνο με διπυρίτη άρτο. Χωρίς βούτυρο, χωρίς τίποτα, σκέτον. Αμέσως μετά κατευθύνθηκε στο μπάνιο για τη… χρεία της. Πριν μπει κάτω […]

Με δεδομένο ότι ο Μάιος είναι παραδοσιακά μήνας με μείζονα αθλητικά γεγονότα, ιδού ορισμένες ηρωικές πλην ατελέσφορες προσπάθειες να αποδοθούν ελληνικά αγγλικοί – και κατ’ επέκταση, διεθνείς – αθλητικοί όροι. Ο ελληνικός όρος για τον σπρίντερ είναι λοιπόν ωκυδρόμος (θυμηθείτε το ομηρικό «ο ωκύπους Αχιλλεύς»), για τον ρέκορντμαν είναι επιδοσίας (λίγο προς το επιδειξίας φέρνει […]

Εγραφα στο προηγούμενο Γλωσσίδι για τη λόγια λέξη τοὐπίκλην, το αντίστοιχο του ο/η/το λεγόμενος/η/ο, του αγγλοσαξονικού the so called. Για να θυμηθώ και την ιδιότητά μου του επιμελητή κειμένων, συχνά συναντάω φράσεις όπου το ο λεγόμενος ακολουθείται από το προσωνύμιο/παρωνύμιο σε εισαγωγικά. Από τη στιγμή όμως που προηγείται η μετοχή ο λεγόμενος τα εισαγωγικά δεν […]

Σε ό,τι αφορά τα ΒΙΠΕΡ, για τα οποία έγραφα το προηγούμενο Σάββατο, το πρώτο ίσως που εντυπωσιάζει είναι η ποικιλία των σειρών τους: ελληνική λογοτεχνία (Μακρυγιάννης, Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Κονδυλάκης, Χατζόπουλος, Ροΐδης, Χρηστομάνος, Καρκαβίτσας, αλλά και Λιλίκα Νάκου και Δημήτρης Ψαθάς), ξένη λογοτεχνία (Σολζενίτσιν, Μαλρώ, Καμύ, Τρουαγιά, Μπουλγκάκοφ, Α.  Χάξλεϊ, Γκρ. Γκριν, αλλά και Νόρμαν […]

Τα ΒΙΠΕΡ ήταν μια υπερφιλόδοξη όσο και ρηξικέλευθη πρόταση στον χώρο του βιβλίου, πρωτοβουλία του πανίσχυρου τότε εκδοτικού οργανισμού ΠΑΠΥΡΟΣ της οικογένειας Πουρνάρα. Εμφανίστηκαν το 1970, την ίδια λίγο πολύ εποχή όπου άρχιζε και το λεγόμενο εκδοτικό μπουμ, απόρροια εν πολλοίς της άρσης της προληπτικής λογοκρισίας από τη χούντα στα τέλη του 1969. Η περίοδος […]

Ολοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει τη φράση «Ανθ’ ημών Γουλιμής», προκειμένου να δηλωθεί έκπληξη, απογοήτευση, ενίοτε και αποδοκιμασία για την εκλογή ή την επιλογή κάποιου ήσσονος, κάποιου πιο «λίγου», πιο «λιμού», στη θέση κάποιου πιο αξιόλογου ή πιο σημαντικού. Πόσο ακριβές είναι, όμως, ότι η φράση αντιστοιχεί πράγματι σε ό,τι έχουν κατά νου αυτοί που […]

Κάθε χρόνο ο έγκυρος «Economist» κυκλοφορεί μια ειδική έκδοση, με στοιχεία και με εκτιμήσεις για όλες τις χώρες του κόσμου. Δίπλα σε σημαντικούς οικονομικούς δείκτες (αύξηση ΑΕΠ, κατά κεφαλήν εισόδημα, πληθωρισμός, κ.ά.), στα σχετικά με τις εξελίξεις σε κάθε χώρα περιλαμβάνεται και ένα ακόμα στοιχείο, κατά τη γνώμη μου εξίσου ενδιαφέρον: ο πληθυσμός της. Εμαθα […]

Στο πλαίσιο των μεταφραστικών ενασχολήσεών μου ανέτρεξα πρόσφατα σε αρκετά βιβλία με θέμα τη Ρώμη και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – εξού και η «ρωμαιολογία», άλλωστε. Ενα από τα όχι και πολλά βιβλία που κυκλοφορούν στα ελληνικά με θέμα τη Ρώμη είχα την προσδοκία ότι θα ήταν μεταφρασμένο με ικανοποιητικό τρόπο, καθώς κυκλοφορεί από εκδόσεις σχετικά […]

Επάνοδος στη «ρωμαιολογία» έπειτα από ανάπαυλα μίας μόνο εβδομάδας, ίσα ίσα για να ξεκουραστούν… τα μολύβια μου. Και πρώτα, μια γενικότερη επισήμανση, νομίζω σημαντική για όποιον ασχολείται –έστω και ερασιτεχνικά αλλά πάντως επίμονα, όπως εγώ– με την Ιστορία. Διαβάζουμε συχνά για εκκεντρικότητες, για ωμότητες, για αναλγησία, ακόμα και για εγκλήματα αρκετών ηγεμόνων, και βέβαια ορισμένων […]

Συνέχεια της «ρωμαιολογίας» σήμερα, με την απαραίτητη βέβαια αναφορά (για να μην ξεχνιόμαστε) και σε γλωσσικά/μεταφραστικά ζητήματα. Σε ό,τι αφορά τους επτά λόφους της Ρώμης, για τους οποίους έγραφα την προηγούμενη βδομάδα, είναι ενδιαφέρον πως, απ’ ό,τι φαίνεται, στο σημείο όπου χτίστηκε η Ρώμη προϋπήρχε οικισμός με το όνομα Septimontium (=Επτάλοφος, αρχαιοελληνιστί Σεπτιμούντιον), εξού και […]

Μετάφραση με την οποία καταπιάνομαι αυτόν τον καιρό έχει θέμα την αρχαία Ρώμη. Λογικό(;) λοιπόν να με έχει πιάσει μια κάποια Ρωμαιομανία. Τόση ώστε τις επόμενες βδομάδες να με απασχολήσουν θέματα αυτής της περιόδου της Ιστορίας, αλλά και λατινικοί όροι, λατινικές λέξεις και φράσεις, ρωμαϊκά ονόματα, προσωνύμια και τοπωνύμια. Η Ρώμη λοιπόν ήταν χτισμένη σε […]

Και πρώτα πρώτα, ένα πραγματολογικό φάλτσο που το συναντάω όλο και συχνότερα, ακόμα και σε βιβλία και κείμενα έγκυρων και έμπειρων γραφιάδων: Ηρακλειδείς του Στέμματος, αντί του ορθού Ηρακλείς του Στέμματος. Ηρακλείδες είναι οι κατά τη μυθολογία απόγονοι του Ηρακλή. Η νεοελληνική έκφραση δεν έχει όμως καμιά σχέση με αυτά τα λεβεντόπαιδα, τα περήφανα προφανώς […]